PRIMO Nederland opgericht

Risicomanagement achilleshiel decentraal bestuur

Jos Moerkamp | oktober 2006

Het grootste risico dat overheden lopen is achteraf vaststellen dat risico’s over het hoofd zijn gezien. Het managen van risico’s maakt de kans op een calamiteit niet alleen kleiner, maar vooral zichtbaar. Daarom behoort risicomanagement thuis in het hart van de gemeentelijke organisatie. Dat is precies wat PRIMO Nederland beoogt.

Wie gemeenten en provincies in verband brengt met risico’s, denkt in de eerste plaatsaan financiële debacles (de Ceteco-affaire in Zuid-Holland, bankierende gemeenten, de bouwfraude op nationale schaal) en natuurlijk met rampen.

Nieuwe wetgeving (zoals de Wet Fido, die de risico’s die decentrale overheden nemen bij beleggen en lenen aan banden heeft gelegd) en forse investeringen van rijksinspecties op het gebied van handhaving en toezicht hebben zonder meer bijgedragen aan het verkleinen van risico’s.

Desondanks maakt risicomanagement op dit moment furore. Eind september 2006, tijdens het jaarcongres van de Vereniging van Gemeentesecretarissen, werd PRIMO Nederland gelanceerd. PRIMO staat voor Public Risk Management Organization, PRIMO Nederland is onderdeel van PRIMO Europe, met leden uit vijftien landen.

Waarom is risicomanagement bij gemeenten en provincies in opkomst? Anders gezegd: wat is er zo nieuw aan? Het inschatten van risico’s is toch al sinds jaar en dag onderdeel van beleid maken en uitvoeren?

Jack Kruf, voorzitter van PRIMO Nederland en gemeentesecretaris van Roosendaal, ontkent dat niet. ‘Zo beschouwd kun je de geschiedenis van de mensheid opvatten als het managen van risico’s. Voor Nederland vertaalt zich dat tot op de dag van vandaag in de eerste plaats in het beheersen van de risico’s van water voor ons voortbestaan. Niet voor niets is waterbeheer misschien wel de best ontwikkelde vorm van risicomanagement die wij kennen. Het aanleggen van de juiste dijken is een omvangrijke wetenschap. We kunnen exact berekenen hoe een dijk eruit moet zien om het risico van een overstroming of doorbraak te beperken tot een vooraf bepaalde kans. Het beheersen van de risico’s van water zit in onze genen.’

Op tal van andere terreinen staat risicomanagement bij de overheid echter nog in de kinderschoenen, meent Kruf. ‘We kijken er lang niet altijd systematisch en op het juiste niveau naar. Overheden nemen tal van besluiten zonder de risico’s vooraf systematisch te calculeren. Pas bij de uitvoering komen de risico’s dan aan het licht. Terwijl het managen van risico’s op het strategische niveau van de organisatie behoort plaats te vinden.’ Steeds meer leidinggevenden en bestuurders binnen decentrale overheden deelden die constatering. Te meer daar de risico’s op lokaal niveau de afgelopen jaren verder zijn toegenomen. Met de invoering van het dualisme werd ook het begrip ‘governance’ actueel.

Transparantie in bestuur, toezicht en verantwoording staan centraal

‘Daarbij hoort doordacht risicomanagement’, zegt Kruf. ‘De wethouder staat veel meer tegenover de raad, terwijl hij daar voor de dualisering een verlengstuk van was. De verwachtingen ten aanzien van het dagelijks bestuur – en dus ook van de ambtelijke organisatie die dat ondersteunt – zijn drastisch veranderd. De wethouder moet ‘in control’ zijn, resultaten en planningen halen. Iets ‘wegpraten’ is er niet meer bij. Dat alles lukt alleen als je de risico’s vooraf goed kunt inschatten.’

Een tweede ‘boost’ aan risicomanagement bij decentrale overheden is de decentralisatie van taken. ‘Gemeenten hebben aanzienlijk meer beleids- en financiëleverantwoordelijkheden gekregen. Meestal door overheveling van taken, zonder dat de middelen één op één meekwamen. Voeg de nieuwe beleidsterreinen met beperkte middelen bij de noodzaak om onze organisaties drastisch aan te passen op deze ontwikkelingen, en je ziet aanzienlijke risico’s opdoemen.’ Neem daarbij de toegenomen complexiteit van projecten, de toenemende verwevenheid tussen beleidsdomeinen en de groeiende ketenverantwoordelijkheid voor maatschappelijke vraagstukken, en het moge duidelijk zijn dat zeker op lokaal niveau de behoefte aan het managen van risico’s aanzienlijk toeneemt.

De opsomming maakt bovendien duidelijk dat risicomanagement niet uitsluitend iets is van controllers. Integendeel. ‘De samenleving vraagt ook om politici en bestuurders die de nek uitsteken, die beter luisteren naar wat burgers willen. Die wens vraagt om bestuurders die risico’s durven nemen. De uitdaging is bestuurders zodanig te ondersteunen, dat ze gecalculeerde risico’s nemen. Je wilt de wethouder laten zien dat alles in kaart is gebracht, dat de risico’s zijn geanalyseerd, dat er natuurlijk nog steeds iets mis kan gaan, maar dat hij wel van tevoren weet waaraan hij begint.’

Dat PRIMO het initiatief is van algemeen directeuren van decentrale overheden is volgens Kruf logisch. ‘Als secretaris bevind je je op het snijvlak van politiek, beleid en uitvoering. De secretaris behoort ogen en oren te hebben voor wat zich in de samenleving voltrekt, wat daar de wensen en verlangens zijn. Hij adviseert het college in steeds ingewikkelder beleidsvoornemens, waarbij een groot aantal stakeholders betrokken is. En hij geeft leiding aan een organisatie, die geacht wordt “in control”te zijn. In die context kan de secretaris dat alles alleen maar goed doen op basis van een gedegen risicoanalyse.’ Kruf ziet in PRIMO een netwerkorganisatie. ‘We hebben allemaal behoefte aan snelle uitwisseling van kennis en informatie, aan best practices van collega’s die ons veel tijd en moeite kunnen besparen. PRIMO vervult een makelaarsfunctie.’

PRIMO Europe zorgt er vooral voor dat informatie tussen landen gaat stromen. ‘Risicomanagement door overheden is in elke gecompliceerde samenleving onontbeerlijk. We kunnen veel van elkaar leren, omdat culturen zo sterk verschillen. Wij zijn vooral het land van planning en control. Op dat terrein kunnen andere Europese landen nog veel van ons leren, maar in het perspectief van risicomanagement is planning en control toch vooral achteraf kijken welke risico’s je hebt gelopen. Duitsland is vooral het land van de kwaliteitscontrole. Ik denk dat Groot- Brittannië van de Europese landen het verst is met risicomanagement binnen overheidsorganisaties. Daar gaan we veel aan hebben.’

Het grootste risico dat overheden lopen is achteraf vaststellen dat risico’s over het hoofd zijn gezien. Het managen van risico’s maakt de kans op een calamiteit niet alleen kleiner, maar vooral zichtbaar. Daarom behoort risicomanagement thuis in het hart van de gemeentelijke organisatie. Dat is precies wat PRIMO Nederland beoogt.

Bibliografie

Moerkamp J. (2006). PRIMO Nederland opgericht: Risicomanagement achilleshiel decentraal bestuur. B&G Magazine, oktober 2006.