Akkoord?!

Besturen met akkoorden als evenwichtskunst

Raad voor Openbaar Bestuur | maart 2020

Besturen met akkoorden is in deze tijd van politieke versnippering en complexe vraagstukken een onmisbaar instrument. Het is niet mogelijk effectief beleid te maken dat kan rekenen op draagvlak zonder akkoorden te sluiten met maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgers. Dat stelt de Raad voor het Openbaar Bestuur in het adviesrapport Akkoord?! Besturen met akkoorden als evenwichtskunst.

In het advies heeft de Raad voor het Openbaar Bestuur het proces van een aantal akkoorden geanalyseerd en tien aanbevelingen geformuleerd om dit proces te optimaliseren.

Als over enige tijd de samenleving weer zijn normale loop en routine kan oppakken, kunnen brede maatschappelijke akkoorden behulpzaam zijn om de ingrijpende gevolgen van de huidige maatregelen het hoofd te bieden en de samenleving weer op gang te brengen. -Han Polman

Vraagstukken

De totstandkoming van een akkoord roept wel vragen op over de democratische legitimiteit, de effectiviteit en de toegevoegde waarde van het akkoord als sturingsarrangement. De Raad onderzocht de volgende vraagstukken:

• • Tegen welke maatschappelijke en bestuurlijke achtergrond worden akkoorden gesloten?
  • Zijn akkoorden een passende manier van omgaan met maatschappelijke opgaven?
  • Hoe kunnen akkoordprocessen worden beoordeeld in het licht van waarden van goed openbaar bestuur?

Aanbevelingen

De Raad voor het Openbaar Bestuur heeft de volgende aanbevelingen aan het Rijk:

1. 1. Bezint eer ge begint. Onderbouw goed waarom een maatschappelijk akkoord als sturingsinstrument wordt ingezet.
   2. Formuleer een heldere kader- en doelstelling. Dat vergroot de kans op inbreng van vernieuwde inzichten en perspectieven en biedt betrokken partijen houvast.
   3. Propageer en praktiseer de ‘Aanwijzingen voor convenanten’. Deze wordt vaak onbewust nageleefd. Bewuste Rijksbrede naleving kan zorgen voor het bij de tijd houden en daadwerkelijk actualiseren van de ‘Aanwijzingen’.
   4. Kies een duidelijke rol. De Rijksoverheid dient zich bewust te zijn van de meerdere rollen die zij vaak heeft, zoals: initiatiefnemer, medeonderhandelaar, medefinancier, mede-uitvoerder en medewetgever.
   5. Borg een goede representatie aan de onderhandelingstafels. Alle belanghebbenden dienen goed gerepresenteerd te zijn: bedrijven, bestuurders, koepelorganisaties, vakbonden, maar ook informele partijen en groepen met innovatieve ideeën.
   6. Neem het parlement mee in akkoordprocessen. Het parlement vertegenwoordigt immers de burgers. Het is belangrijk dat de burger zich herkent in maatschappelijke akkoorden.
   7. Geef koepel- en brancheorganisaties ruimte en tijd om hun leden te consulteren.
   8. Ultimaat van de politiek, met een bijzondere verantwoordelijkheid voor de regering.
   9. Maak gebruik van relevante kennis en ervaringen rond akkoordprocessen.
   10. Maak werk van evenwichtskunst. Van de rijksoverheid die bestuurt met akkoorden wordt daarbij evenwichtskunst verlangd. Zij moet een balans vinden tussen onderhandelen en verbinden, tussen openheid en beslotenheid, tussen ‘in beton gegoten’ afspraken en flexibiliteit, én tussen globale afspraken op hoofdlijnen en de regionale/lokale uitwerking daarvan.

Citaat p.37 uit J.Th.J. van den Berg, Een democratie van akkoorden, column, 21 juni 2019.

‘De verhoudingen zijn losser geworden, maar regeren kan nog steeds niet zonder advies en overleg met de betrokken belangen. Hun organisaties zijn intussen oneindig gevarieerder en hun aanhang is minder voorspelbaar. Besturen werd dus meer en meer een weg zoeken in een oerwoud van onvoorzienbare risico’s.

In dat “oerwoud” is geleidelijk aan het “maatschappelijk akkoord” de oude “ijzeren ring” gaan vervangen. Ingewikkelde problemen vragen om een oplossing en dan zit er niets anders op dan rond de tafel te gaan zitten en te zoeken naar een oplossing. Doorgaans is dit een compromis, waarmee vervolgens voor alle betrokkenen geruime tijd te leven valt. Wij zijn daar in Nederland niet slecht in. Wij zijn graag principieel, maar uiteindelijk weten wij wel beter’.

Download rapport