Wat het e-book ‘Publiek Risico: Essays’ onderscheidt, is de unieke bundeling van 75 Nederlandse essays over een periode van meer dan 25 jaar. Het brengt ideeën en visies van verschillende auteurs samen en biedt waardevolle informatie en inspiratie.
Eric Frank en Jack Kruf | augustus 2020
De beginselen van risicomanagement liggen besloten in elk ecosysteem en zijn voor wat de mens betreft zo’n 300.000 jaar oud. Elk mens heeft in zijn hersenen de vroege ontwikkelingsstadia nog opgeslagen. Om te overleven als groep of als individu.
Het kwam ons voor dat deze basisprincipes voelbaar zijn in de gedachten zoals verwoord in deze selectie van essays. Veel ervan is wezenlijk.
Nu, anno 2020, kijken wij slechts een stukje terug. Gedurende 15 jaar (periode 2006-2020) zijn wij afwisselend verantwoordelijk geweest voor de oprichting, besturing en management van de Nederlandse tak van PRIMO, de Public Risk Management Organisation. Een mooi moment om een selectie van essays te presenteren, dat een beeld geeft van het ontstaan, de werking en de ontwikkeling van het vak risicomanagement.
Het is een persoonlijke selectie, waarbij in onze ogen de diverse invalshoeken van het vakgebied het sterkst worden geëtaleerd. Het is een selectie, waarvan wij weten dat wij mensen tekort doen, natuurlijk. Maar de keuze voor een beperkte set van essays en pagina’s dwingt om te kiezen. 75 essays (inclusief deze inleiding) zijn samengebracht op 723 pagina’s: Publieke Risico: Essays.
Risicomanagement is als vak zo oud als de weg naar Rome (en eigenlijk veel ouder zoals hierboven reeds geduid), maar het startpunt voor Nederland wordt gelegd in 1995, in de aanloop naar het proces waarbij de rijksoverheid in Nederland de eerste zaadjes plantte. Niet echt voor zichzelf, nee niet echt, maar om een construct te bedenken waarbij zij taken kon decentraliseren naar lagere overheden en vervolgens om toezicht op de uitoefening af te dwingen. Afstoten dus en erop toezien dat het goed gaat. Een bijzondere reden dus, die niet zozeer de publieke zaak vooropstelt maar eerder het mechanisme van controle. Dat is het eerste dat opvalt. 25 jaar risicomanagement.
Risicomanagement (als vak) is zo oud als de weg naar Rome.
De selectie van artikelen geeft de duiding van deze aanpak weer, laat ook zien dat vele experts en wetenschappers er veel nieuwe ideeën op hebben ingebracht, maar de rijksoverheid is qua standpunt en aanpak in die 25 jaar eigenlijk niet van gedachten veranderd. Er is eigenlijk de paragraaf weerstandsvermogen als enig echte kader. Daar wordt weliswaar wettelijk aan voldaan, maar veel gemeenten passen het nauwelijks toe als echt sturingsinstrument.
Wat opvalt is ook dat de gemeenten, provincies en waterschappen eigenlijk in het geheel nog niet georganiseerd zijn op dit punt, ook niet na 25 jaar. Iedereen werkt met een eigen aanpak, met eigen raamwerken, modellen, adviseurs en zelfs eigen wetenschappers. Er is nauwelijks sprake van een corporate kader waarmee door gemeenten, provincies en waterschappen wordt gewerkt.
Pas 25 jaar nadat het rijk de beslissing nam om zo te gaan werken, tonen de koepelorganisaties, zij het mondjesmaat – incidenteel, op projectbasis en meestal facilitair – een teken van leven op dit punt. Dat is merkbaar in de selectie. Essays hiervan ontbreken. De essays komen met name van enkele front runners in het publieke domein, wetenschappers of extern adviseurs.
Eigenlijk, concluderen wij, is er na 25 jaar weinig nieuws onder de zon. Veel boeken, artikelen, software, debatten, diversificatie en eigen winkels, maar in de kern draait alles nog steeds om dat ene principe van toezicht. De enige echte beleidslijn in al die jaren is het weerstandsvermogen. Er zijn gelukkig pogingen van experts om corporate risk governance op een hoger planniveau te krijgen. Een zoektocht van het openbaar bestuur zelve kent een zeer matig resultaat. Risicomanagement is niet geland, het is voor veel bestuurders en topmanagers een fremdkörper. Het is geen sturingsinstrument geworden om scherp aan de wind te zeilen, te innoveren, vooruit te zien. Het is een moetje, ja soms zelfs een wassen neus.
Een zoektocht van het openbaar bestuur zelve kent een zeer matig resultaat.
Risicomanagement is nog steeds een duwmodel, eigenlijk een ongewenst kindje van de overheid, waarin adviseurs en commerciële partijen natuurlijk voor een frisse wind hebben gezorgd, maar ook waarin zij met bijzondere ideeën, benaderingen en modellen kwamen aanzetten. En vooral de diversiteit aan begripsduiding en -uitleg is enorm. Het lijkt een vervuild begrip geworden, een container. Dit zorgt voor grote verwarring en hap-snap business. Daar wringt hem de schoen met betrekking tot publiek risicomanagement. Het speelveld is verdeeld en er is geen eenduidige taal.
Onze selectie van artikelen is een oproep om de handschoen nu echt eens op te pakken en voorliggende rijkdom aan kennis en ideeën opnieuw te wegen, te benutten en vooral aan de slag te gaan. Bestuur en topmanagement zijn daarbij aan zet. Daarvoor is wel gezag nodig en vooral draagvlak en consistentie vanuit de top van de ministeries.
Na 25 jaar zijn wij nog steeds een beetje waar wij 25 jaar geleden waren: de meeste bestuurders en topmanagers voelen er helemaal niets voor om dit vak professioneel te adopteren. Hun uitleg is dat het negatief is, remmend, niet motiverend, mijdend. Natuurlijk is dit onzin, maar goed de beleving is soms sterker dan de werkelijkheid. De kern van het vak wordt willens en wetens niet begrepen. Er is werk aan de winkel, veel, jawel heel veel. Deze selectie bevat daarvoor de ingrediënten.
Voor u ligt een reis van meer dan 25 jaar, die ook laat zien dat goede ideeën zijn gelanceerd en dat vele pogingen zijn ondernomen om het vak te verbreden en om het volwassen te laten worden. Een deel daarvan is in onze ogen het waard om gedeeld te worden en verdient om op de tekentafel te brengen bij de doorontwikkeling van het vak. Wij wensen u leesplezier én inspiratie.
Inhoudsopgave
Hoofdstuk DUIDING
- Actieve houding gewenst van publieke instellingen bij vermogensvorming
- Een theoretisch kader voor integraal risicomanagement
- TNO Bouw en GeoDelft ontwikkelen methodiek voor risicobeheersing en kennismanagement
- ‘Risico’s zijn te managen, niet uit te sluiten’
- PRIMO Nederland opgericht
- De heilige graal van risicomanagement (2006) Cees A. Visser
- Enterprise Risk Management
- ‘Lange geschiedenis van corporate governance geeft UK een koppositie’ (2006) Jos Moerkamp voor B&G Magazine
- De opkomst van integraal risicomanagement
- Het belang van risicomanagement (2007) Pim Vermeulen
- ISO 31000: Oude wijn in nieuwe zakken
- Publieke waarden en risico’s
- De basis voor risicomanagement
- Risicomanagement nu nog belangrijker
- Risicomanagement: strategisch instrument (2015) Vincent Janssen
- Wat hebben wij geleerd van het verleden?
Hoofdstuk MENS & ORGANISATIE
- Zelfingenomenheid als risico (2007) Paul Wouters
- Governance in gevaar (1) (2010) Hans Hoek
- Governance in gevaar (2) (2010) Hans Hoek
- Governance in gevaar (3) (2012) Hans Hoek
- Gezocht: Capabele wethouder van financiën
- De nieuwe rol van de controller
- Risicomanagement, meer dan de som der delen (2010) Frank van Kuijck en Rein-Aart van Vugt
- Commitment aan de top nodig voor risicomanagement (2011) Martijn Kregting* interview met Jan-Henk Janssen
- Wie controleert de financiën?
- Van cijfers en controle naar waarden en vertrouwen (2015) Jan Willem Dijk, Theo Dijkstra, Eric Frank en Jack Kruf (ed.)
- Raadsgerichte planning en control 2.0
- Operationeel risicomanagement: meer dan alleen compliance (2007) Willem Peter de Ridder.
- Pluriform Organiseren (2016) Eric Frank, Jack Kruf en Huibert van Wijngaarden
- Worstelen met transparantie
- PPS: Beter risicomanagement
- Democratische controle op samenwerking moet beter (2014) John Smits, Simone Buissink en Hugo Parker Brady
- Verbonden partijen en waterschappen (2018) Harry ter Braak en Erik Koopman
- Risico op personeelstekort gemeenten onvoldoende onderkend in begroting
Hoofdstuk PUBLIEK DOMEIN
- Good public governance
- Risicomanagement bij grote evenementen (2016) Eric Frank en Jack Kruf
- Risicoregelreflex als grootste risico in de zorg
- Risicogerichte aanpak VTH
- Leiderschap en global risks
- Haarscheuren in financiële verhoudingen (2019) Caspar Boendermaker en Jack Kruf
- Impact Coronacrisis op financiële positie gemeenten
- Gemeentelijk risicomanagement: een empirisch onderzoek
- Risicomanagement in kleine gemeenten (2006) Frank Janse en A.H. Schreuders
- De decentralisaties (2014) Paul Bordewijk
- Risicosessies college B&W Assen
- Risico’s bij belastingheffing
- Het wil maar niet vlotten (2014) Adriaan Bouwdewijn
- Risicomanagement in regionale jeugdzorgarrangementen
- Controle op het sociaal domein
- Het sociaal domein vraagt om meervoudige sturing
- Thorbecke voorbij: Lokale sturing op complexe opgaven (2022) Hans Krul
- Systeemrobuustheid in het waterbeheer (2015) Marjolein Mens
- Energietransitie en omgang met onzekerheid (2018) Bastiaan Zoeteman
Hoofdstuk NAVIGATIE
- Beter risicomanagement dankzij nieuwe comptabiliteitsvoorschriften
- Een norm voor het weerstandsvermogen
- Weerstandsparagraaf aan herziening toe
- Risk Governance
- Developing a risk maturity model (2013) Ignacio Jose Cienfuegos Spikin
- Risico’s, besturing en democratie (2014) Eugène Meuleman
- Publieke waarde in de knel (2019) Paul Hofstra en Kees de Waijer
Hoofdstuk PERSPECTIEF
- Vechten in de vorige oorlog (2008) Bert Bakker
- Weg met de veiligheidsutopie
- Kanteling in risicomanagement (2015) Rik Buddenberg
- Bewustwording
- Is het einde van risicomanagement nabij? (2014) Marinus de Pooter
- Loslaten en vertrouwen
- Stop met risicomanagement, begin met waardemanagement (2014) Peter Paul Leutscher en Marinus de Pooter
- Illusory Risk Management
- Change is here to stay (2020) Alinda van Bruggen
- Scenariodenken als centrale tool (2014) Theo Kocken
- Werken aan een veerkrachtige stad
- The Age of Resilience
- Het licht van risicomanagement is gedoofd
- PRIMO bepleit Besturingsparagraaf
Colofon
Redactie: Eric Frank (taalredactie) en Jack Kruf (eindredactie). Met dank aan alle auteurs voor hun bijdragen.
ISBN/EAN: Dit boek is in 2013 geregistreerd en in 2020 gepubliceerd bij het Centraal Boekenhuis als Publiek Risico: Essays, met ISBN-nummer 9789491818011.
Publicatie: Dit e-boek is uitsluitend en op persoonlijke inzichten van de redactie samengesteld en gecureerd. Het wordt uitgegeven door Governance Connect. Per 1 januari 2022 zijn de rechten overgenomen door Stichting Civitas Naturalis. De publicatie is verspreid in het netwerk van publieke managers in Nederland en Vlaanderen en wordt gebruikt door PRIMO Nederland en PRIMO Europe ter ondersteuning van hun onderwijsprogramma’s.
Rechten: Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen en/of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de uitgevers niet worden uitgeleend, doorverkocht, verhuurd of op andere wijze in het economisch verkeer gebracht in enige vorm, bindwijze of omslag, anders dan waarin zij is uitgegeven. Aan de inhoud van dit boek kunnen geen rechten worden ontleend.
Bibliografie
Kruf, J. & Frank, E. (2020) Publiek Risico: Essays. Breda: Civitas Naturalis Foundation.
PRIMO Res Publica 