Een zeshoek in publieke besturing?

Jack Kruf | september 2024

Stichting Civitas Naturalis heeft in 2022/2023 in Nederland een kwantitatief en kwalitatief onderzoek (n=424) uitgevoerd onder gemeentelijke senior-medewerkers – en managers (op het gebied van compliance, control, governance, beleid, projectmanagement en strategie).

Het doel van de studie was om beter te begrijpen wat er de praktijk gebeurt op lokaal niveau met betrekking tot het besturen van en het navigeren in het publieke domein. Er lijkt sprake van een samenhangende zeshoek in publieke besturing: ‘kwestie, bestuurder, levering, effect, doelgroep en proces’.

Onderzoek

Respondenten werd gevraagd een eigen specifieke taak in gedachte te nemen, waaraan thans wordt gewerkt. Vervolgens werd gevraagd de waarde te omschrijven die met deze taak bereikt diende te worden en wat het bijbehorende risico (als mogelijke schade aan deze waarde) was. In het onderzoek werden de begrippen waarde en risico aan elkaar gekoppeld.

Resultaten

De antwoorden van de respondenten kunnen in zes groepen worden ondergebracht:

1. 1. Gerelateerd aan het huidig voorliggende probleem of kwestie (n=44). De waarde betrof het oplossen van een bestaand probleem dat volgens de respondenten is ontstaan c.q. blijft voortbestaan en het gevolg is van een gebrek aan organisatorische macht, leiderschap, financiële middelen, politieke discussies en stimulerende kaders voor verandering in het verleden en het heden. Het risico is dat het probleem niet wordt opgelost, blijft bestaan of zelfs verslechtert.
   2. Gerelateerd aan de actor (n=55), de publiek bestuurder of manager. De waarde is zijn of haar positie als verantwoordelijke voor de oplossing of het vraagstuk, het wezen van het zijn van bestuurder, het vormgeven van en feitelijke leiderschap. Het risico is dat de actor niet succesvol is, verlies van positie, rol, gezag en imago, het dalend vertrouwen zijn/haar leiderschap, in het vermogen van de representatieve democratie om te acteren.
   3. Gerelateerd aan de output (n=122), de levering. De waarde is het product, project of plan dat wordt geleverd binnen tijd en budget, zoals beloofd. Het risico is in het niet, gedeeltelijk, te laat of met budgetoverschrijding leveren.
   4. Gerelateerd aan de outcome (n=109), het effect. De waarde is het nagestreefde maatschappelijk (eco)systeem van samenhang, een functionerend sociaal netwerk inclusief van veiligheid, borging, vangnet, zekerheid, bevordering van zelfredzaamheid, versterking van weerbaarheid. Het risico is onveiligheid, gebrek aan cohesie, vervuiling, verlies en een bedoeling die niet wordt bereikt.
   5. Gerelateerd aan het object (n=49), doelgroep of levensgemeenschap. De waarde is het feitelijk bereiken van de burger, de cliënt of klant met effectieve ondersteuning en het leveren van toegang. De doelgroep wordt bereikt met concrete verbetering van de voor hen eigen positie of functioneren. Het risico is het niet bereiken van het object, niet effectief zijn en een burger die er niet beter van wordt.
   6. Gerelateerd aan de governance (n=45), het proces. De waarde is een goed geleid en georganiseerd proces, waarbij betrokkenheid, dialoog en afstemming tussen actor en object optimaal zijn. Het risico is dat het proces een rommeltje wordt, slecht is ingericht, vastloopt, leidt tot verwijdering of desintegratie en het doel niet bereikt. 

Het is niet zeker of, hoe en waar, op basis van dit onderzoek, de zes categorieën precies samenkomen of samenhangen en op welke wijze zij het denken en handelen tijdens het proces van besluitvorming, creatie en levering van producten en diensten beïnvloeden.

Zes Waarden & Risico’s

Een casus op basis van literatuuronderzoek van gemeentelijke collegeprogramma’s leidt tot een veelheid aan elementen die in dit onderzoek naar voren komen.

In het verlengde van dit onderzoek zou publieke besturing telkens in een onderling verband van zes waarden en risico’s geformuleerd kunnen worden. Als voorbeeld:

Het college van burgemeester & wethouders hanteert het principe van zes waarden en risico’s.

Het college beschouwt het als (te realiseren) taak om de voorliggende kwestie op te lossen, daarbij te leveren wat nodig is, dit met een wezenlijk en aantoonbaar effect op betrokkenen, met een daarmee verbonden versterking van eigenwaarde en weerstandsvermogen en met een proces dat als toegesneden én betrokken wordt ervaren.

Het college is zich daarbij bewust van intern zowel de eigen sterkten en zwakten als die van het systeem waarin en waarmee het werkt, kent de externe en autonome trends en ontwikkelingen, die zich als kansen of bedreigingen zich kunnen voordoen bij de zes waarden. Zij onderkent en expliciteert – intern én extern – daarin zekerheden én onzekerheden.

Het inzicht in mogelijke schades met betrekking tot deze zes waarden in de (nabije) toekomst (lees: risico’s) is permanent aanwezig en vormt de basis voor de eigen focus op precisie en voorzorg.

Nader onderzoek

Een verdere studie is wenselijk, vooral om uit te werken hoe een meervoudige benadering van waarden en risico’s zou kunnen werken in de context van voorliggende actuele vraagstukken. Nadere bestudering naar de opbouw en inhoud van college- en raadsprogramma’s zou een logische stap zijn.