Deze chronologie bestaat uit voor mij bijzondere publicaties en ontmoetingen die inzicht hebben gegeven in en als inspiratie hebben gediend om mij in te zetten voor het publieke domein. De grijze headings van de artikelen zijn nog niet gelinked met hun teksten of nog in bewerking..
1953
De ramp van 1953. Het verhaal van mij begint in de nacht van 31 januari op 1 februari. Nog net niet geboren maar op basis van de verhalen van mijn vader, één van de redders in het eerste uur, en van zijn vrienden heb ik alles tot in detail kunnen reconstrueren. Het overkwam ons, maar toch ook weer niet helemaal. Er werd en wordt niet gewezen. Wel is er een collectief trauma voor mijn dorp Halsteren. Het zaadje publiek risicomanagement is deze nacht in mij geplant.
1958
International standards for drinking-water. De Wereldgezondheidsorganisatie ziet al lang de noodzaak in van een vorm van internationale overeenstemming en samenwerking over de vereisten voor een veilige en drinkbare watervoorziening. De status van waterbehandeling en -kwaliteit in de lidstaten van de Wereldgezondheidsorganisatie was het onderwerp van een vragenlijst die in 1953 werd rondgestuurd. Uit de antwoorden bleek duidelijk de omvang van het probleem en de behoefte aan aandacht van de Wereldgezondheidsorganisatie.
1962
Silent Spring. In haar boek is Rachel Carson onomwonden en direct in het uitspreken van waarden voor mens en natuur, én van de bedreigingen door gebruik en misbruik van chemische pesticiden zoals DDT. Zij stelt de scope van de wetenschap aan de kaak en duidt concreet de gevaren (risico’s) voor genoemde waarden. Hier ligt één van de beginpunten van publiek risicomanagement. Het boek heeft tevens de basis gelegd voor de milieubeweging.
1970
Environmental Protection Agency (EPA). Dit moment in de tijd is gekozen omdat overheid expliciet handelt bij het managen van publieke waarden, zijnde de bescherming van natuurlijke rijkdommen. Het is een voorbeeld hoe met de analyse van risico’s, zijnde de verdere aftakeling van ecosystemen, effectief maatregelen kunnen worden genomen.
1972
Grenzen aan de Groei. In maart 1972 schokte een rapport van een groep jonge wetenschappers aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT), in opdracht van Aurelio Peccei, oprichter van de Club van Rome, de wereld. Het rapport blinkt uit in systeemdenken en modellering en is daardoor actueler dan ooit. Het handelt over publieke waarden en hun risico’s. Een boek door Donella Meadows, Dennis Meadows, Jørgen Randers en William Behrens III.
1974
Tversky, A., & Kahneman, D. (1974). Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases: Biases in judgments reveal some heuristics of thinking under uncertainty. Science, Vol 185, Issue 4157, pp. 1124-1131. DOI: 10.1126/science.185.4157.1124
1979
Interfutures. Facing the Future. Na een initiatief van de regering van Japan in mei 1975 werd op 1 januari 1976 een onderzoeksproject opgezet om “de toekomstige ontwikkeling van geavanceerde industriële samenlevingen in harmonie met die van ontwikkelingslanden” te bestuderen. Het project, dat Interfutures wordt genoemd, liep voor een periode van drie jaar tot 31 december 1978. Een rapport door OECD. In de conclusies worden de risico’s voor het publieke domein benoemd.
1983
Zicht op de toekomst – De wereld 80 jaar verder. Een vernieuwend boek van de gebroeders Rudolf en Robbert Das, dat met verbeeldingskracht, tegelijkertijd met realisme vooruit durft te blikken op de energietransmissie die komen gaat. Zij hebben een vooruitziende blik, zo blijkt, met perspectieven die voor die tijd out of the box genoemd kunnen worden. Het is een vorm van scenariodenken met prikkelende creativiteit. Het begeleidend essay is van Eric Frank.
Douglas, M., & Wildavsky, A. (1983). Risk and Culture: An Essay on the Selection of Technological and Environmental Dangers. University of California Press.
Comparative risk analysis of technological hazards. Gevaren zijn bedreigingen voor mensen en wat zij belangrijk vinden, en risico’s zijn maatstaven voor gevaren. Vergelijkende analyses zijn geworteld in recente trends in de evolutie van technologie, de identificatie van gevaren, de perceptie van risico’s en de activiteiten van de samenleving. Deze trends hebben geleid tot een interdisciplinair quasi-beroep met nieuwe terminologie, methodologie en literatuur. Een overzicht van 54 Engelstalige monografieën en boekbundels gepubliceerd tussen 1970 en 1983 identificeerde zeven terugkerende thema’s. Risicomanagement krijgt een gezicht.
1984
Kostenbeheersing Oosterscheldewerken. De omvang van dit megaproject leidt tot een gerichte analyse. De politiek en media kijken immers permanent mee. Lessen kunnen worden getrokken. Dit artikel van Prof. dr. ir. T. Goemans en ir. drs. H.N.J. Smits belicht het DNA van dit megaproject en gaat in op de krachten met betrekking tot de financiering ervan.
1985
Kates, R., Hohenemser, C., & Kasperson, J. (1985). Perilous Progress: Managing the Hazards of Technology. Westview Press.
1986
Tversky, A., & Kahneman, D. (1986). Rational choice and the framing of decisions. The Journal of Business, Vol. 59, nr. 4 part 2: The behavioral foundations of economic theory, pp. 2251-2278.
Beck, U. (1986). Risk society: Towards a new modernity. Sage.
1987
On fraudulent financial reporting. Dit rapport door Committee of Sponsoring Organizations (COSO) van de Treadway Commission, was het resultaat van een initiatief in 1985 om vanuit de privésector de oorzakelijke factoren te onderzoeken die leidden tot frauduleuze financiële rapportering, dit na een aantal boekhoudschandalen in de jaren 70 en midden jaren 80. Het vormt de basis voor het eerste COSO raamwerk in 1992.
Slovic, P. (1987). Perception of risk. Science, Vol. 236, Issue 4799, pp 280-285.
Our Common Future. De eerste expliciete gemeenschappelijke verwijzing naar duurzame ontwikkeling stond in het Brundtland rapport. De behoefte aan samenwerking op dit gebied was erg groot. Het rapport richt zich op het handelingsperspectief inzake de voorliggende risico’s van publieke waarden.
1989
Mitchell, D., Russo, J., & Pennington, N. (1989). Back to the Future: Temporal perspective in the explanation of events. Journal of Behavioral Decision Making, Vol. 2, 25-38.
1992
The financial aspects of corporate governance. Dit rapport is een mijlpaal in de corporate besturing. Het is 1992. Het Cadbury Report wordt gepubliceerd. Baanbrekend – voorgezeten door Sir Adrian Cadbury – en het leidde tot verbeteringen in de normen voor deugdelijk bestuur in haar algemeenheid. Het was een reactie op het schandaal in 1991 bij de Bank of Credit and Commerce International.
1995
Creating Public Value. Mark Moore behandelt vier vragen die het openbaar bestuur lang hebben beziggehouden: Wat moeten burgers en hun vertegenwoordigers verwachten en eisen van publieke managers? Welke bronnen kunnen publieke managers raadplegen om te leren wat voor hen waardevol is om te produceren? Hoe moeten publieke managers omgaan met inconsistente en wispelturige politieke mandaten? Hoe kunnen publieke managers ruimte vinden om te innoveren?
Beter risicomanagement dankzij nieuwe comptabiliteitsvoorschriften 1995. De risicoparagraaf verschijnt voor het eerst als compleet nieuw element in de verslaglegging van de decentrale overheid. Diverse ontwikkelingen zoals grote en complexe projecten, decentralisaties, deregulering, verschuiving naar repressief toezicht en deelnemingen hebben geleid tot invoering ervan. Dit compleet essay door Yolanda Adel (Ministerie BZK) en Geert Haisma (Twente Universeit) vertelt het verhaal.
1996
Dealing with Risk. Decennialang zijn beleidsmakers en analisten gefrustreerd geweest door de hardnekkige en vaak dramatische onenigheid tussen deskundigen en het publiek over aanvaardbare niveaus van milieurisico’s. De meeste deskundigen zien geen problemen waar de publieke opinie diametriaal staat en de analyse van de experts als het bewijsmateriaal verwerpen. Boek door Howard Margolis.
1997
Sources of Power. Gary Klein is een van de ontwikkelaars van de naturalistische benadering van besluitvorming, die mensen ziet als inherent vaardig en ervaren. Sinds 1985 doet Klein veldwerk om te ontdekken hoe mensen uitdagingen aangaan in moeilijke, niet-routinematige situaties. Dit boek is gebaseerd op observaties van mensen die handelen onder echte omstandigheden zoals tijdsdruk, hoge inzet, persoonlijke verantwoordelijkheid en veranderende omstandigheden. Deze kennis kan bijdragen aan de verbetering van besluitvorming.
1999
Van Beleidsbegroting Tot Beleidsverantwoording (VBTB). De Tweede Kamer der Staten-Generaal komt met een regeringsnota om het proces van begroten en verantwoorden drastisch te verbeteren. Het is één van de resultaten van Operatie Comptabel Bestel (start 1986) dat zijn basis weer vond in de constatering dat het financieel beheer van de Rijksoverheid niet op orde was in de voorafgaande decennia’s.
2000
Common Assessment Framework (CAF) is een instrument voor totaal kwaliteitsmanagement geïnspireerd op het Excellence Model van de European Foundation for Quality Management (EFQM) en het model van de Duitse Universiteit voor Bestuurswetenschappen in Speyer. De Europese Unie kiest voor dit model.
Slovic, P. (2000). The Perception of Risk. Earthscan.
Actieve houding gewenst van publieke instellingen bij vermogensvorming. Door een aantal ‘affaires’ bestaat er veel belangstelling voor de financiële reserves van overheidslichamen. Na de belegging van reserves gaat de aandacht steeds meer uit naar de omvang van die reserves. Publieke organisaties vragen zich af hoeveel vermogen ze nodig hebben om de continuïteit en efficiency van hun activiteiten te kunnen waarborgen. Vanuit de rijksoverheid klinken signalen over normering van reserves, en een aantal publieke organisaties vreest afroming van overreserves. Dat roept vragen op over de functie van het eigen vermogen van overheidslichamen, over de feitelijke hoogte daarvan en over de benodigde omvang. Een tour d’horizon. Een essay van Eduard Gerritsen.
2001
Corporate Governance in Denmark. Na de publicatie van het Cadbury-rapport in 1992 formuleerde Denemarken aanbevelingen voor goed ondernemingsbestuur. In 2001 werd het rapport van de Commissie Nørby over corporate governance in Denemarken gepubliceerd met daarin expliciet plaats voor risicomanagement.
Management van het Onverwachte. Dit boek Karl Weick en Kathleen Sutcliffe gaat over organisaties, verwachtingen en opmerkzaamheid. De basale boodschap van de auteurs, is dat verwachtingen organisaties in moeilijkheden kunnen brengen, tenzij deze een opmerkzame cultuur én infrastructuur schept die voortdurend in staat is om te schakelen. Zij baseren hun bevindingen op een studie naar wat de organisatorische en bestuurskundige ingrediënten waren voor succesvolle organisaties..
2002
Enterprise Risk Management. In 1995 verscheen de risicoparagraaf in de comptabiliteitsvoorschriften Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). In 2004 zal gaan verschijnen de paragraaf weerstandsvermogen. De zoektocht naar hoe organisatorisch dit aan te pakken breekt los en allerlei raamwerken doen hun intrede. Dit essay van Aart van Tuijl, Jolande Waterschoot en Heiko van Beek belicht de status op treffende wijze.
Klinke, A., & Renn, O. (2002). A new approach to risk evaluation and management: Risk-based, precaution-based, and discourse-based strategies. Risk Analysis, 22(6), 1071-1094.
Risk and Reason. In zijn boek gaat Cas Sunstein in op wat er gedaan worden om ten behoeve van veiligheid, gezondheid en milieu de risico’s te beperken. Het boek legt de oorzaken van deze problemen uit en onderzoekt wat eraan gedaan kan worden. Het biedt goede voorstellen voor sociale hervormingen en legt uit hoe een verstandiger systeem van risicoregulering, belichaamd in het idee van een ‘kosten-batenstaat’, duizenden levens en miljarden dollars zou kunnen redden – en tegelijkertijd het milieu zou kunnen beschermen.
2003
International Futures Programme. Dit rapport door de Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) onderzoekt de implicaties van deze ontwikkelingen voor de economie en de samenleving in de 21e eeuw, waarbij de aandacht vooral uitgaat naar de mogelijkheid dat belangrijke systemen kwetsbaarder worden. Gezondheidszorg, transport, energie, voedsel- en watervoorziening, informatie en telecommunicatie zijn allemaal sectoren met vitale systemen die ernstig beschadigd kunnen raken door een enkele catastrofale gebeurtenis of een keten van gebeurtenissen.
Een theoretisch kader voor integraal risicomanagement. Met het toenemende belang van – en daardoor belangstelling voor – meer geïntegreerd risicomanagement bij overheidsorganisaties, neemt ook de behoefte toe aan een conceptueel raamwerk daarvoor. Duurzaam succesvolle organisaties zijn per definitie goed in het beheersen van hun belangrijkste risico’s. Immers, een organisatie die die risico’s niet goed beheerst, is gedoemd op termijn te verdwijnen. Echter, zelfs de meest succesvolle organisaties neigen er traditioneel gezien naar hun risico’s ad hoc en gefragmenteerd te beheersen. Verzekerbare, technologische, financiële, operationele, automatiserings-, milieu-, veiligheids-, kwaliteits-, integriteit- en frauderisico’s et cetera, worden veelal onafhankelijk van elkaar beheerst vanuit separate, gespecialiseerde organisatieonderdelen. Een essay van Hendrik van Moorsel en Cees Visser.
Gemeentelijk risicomanagement: een empirisch onderzoek. Op grond van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten van 17 januari 2003 zijn gemeenten verplicht om een risicoparagraaf op te stellen en op basis daarvan hun weerstandsvermogen te berekenen. Tevens dienen gemeenten aan te geven welk beleid zij voeren ten aanzien van risico’s en het managen ervan. Dat klinkt fraai, maar uit de praktijk blijkt dat veel gemeenten worstelen met de uitvoering van deze verplichtingen. En ook de provinciale toezichthouder heeft haar controlerende taak vaak niet duidelijk omschreven. Een essay van Peter Boorsma, Geert Haisma en Yvonne Moolenaar.
De Nederlandse corporate governance code 2003. De commissie corporate governance komt met deze code (Tabaksblat) op verzoek van Euronext Amsterdam, het Nederlands Centrum van Directeuren en Commissarissen, de Stichting Corporate Governance Onderzoek voor Pensioenfondsen, de Vereniging van Effectenbezitters, de Vereniging Effecten Uitgevende Ondernemingen en de Vereniging VNO-NCW en op uitnodiging van de Ministers van Financiën en Economische Zaken. De code vervangt het rapport “Corporate Governance in Nederland; De Veertig Aanbevelingen” uit 1997 van de commissie Peters.
2004
Publiek Vertrouwen. Het eerst businessplan met missie door PRIMO. Een van de grootste uitdagingen voor de publieke sector wereldwijd vandaag en in de toekomst is het voortdurend opbouwen en heropbouwen van publiek vertrouwen.
Risicoperceptie van gemeentesecretarissen. Anticiperend op het per 1 januari 2004 in te voeren Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) is in het najaar 2003 onderzoek uitgevoerd naar de risicoperceptie van gemeentesecretarissen. Rapport onder leiding van Bert van de Velden, Leo ’t Hart en Franc Weerwind.
TNO Bouw en Geodelft ontwikkelen methodiek voor risicobeheersing en kennismanagement. De uitvoering van grote infrastructurele projecten en werken heeft vergaande gevolgen voor de omgeving, vooral in stedelijke gebieden. Om de overlast tot een minimum te beperken en de beschikbare expertise efficiënter op elkaar af te stemmen, heeft TNO Bouw samen met GeoDelft een methodiek ontwikkeld voor risicobeheersing en kennismanagement. In enkele gemeenten zijn inmiddels pilots afgerond. Een essay van Marguerite Snijders Tachet.
2005
Handvest Risicomanagement Publieke Sector. Dit handvest door PRIMO (i.o.) beschrijft het concept van risicomanagement en is bedoeld als een “kader”, niet als een verzameling normen of richtlijnen. Aangezien dit handvest als een kader dient, is het niet definitief; het heeft tot doel het debat te openen over onderwerpen zoals sociaal, gemeenschaps- én organisatiegericht risicomanagement. Daarnaast stelt dit handvest belangrijke vragen voor om een internationaal debat te stimuleren.
Global Risks to the Business Environment. Wereldwijde risico’s voor het ondernemingsklimaat: “Dit document, het resultaat van twee workshops georganiseerd door het World Economic Forum in samenwerking met Merrill Lynch, geeft een overzicht van de belangrijkste, wereldwijde risico’s waarmee bedrijfsleiders vandaag worden geconfronteerd en onderzoekt hoe deze risico’s verschillen van de uitdagingen uit het verleden.
PPS: beter risicomanagement. Deze weken is er op rijksniveau veel discussie over het onderwerp Publiek-Private Samenwerking. De vraag laat zich stellen of daarbij sprake is van echte PPS’en zoals die de afgelopen jaren tot stand zijn gekomen op lokaal, regionaal en provinciaal niveau, waarbij ruimtelijke plannen worden gerealiseerd door (vaak meerdere) overheden, die met private partijen ook risicodragend samenwerken om een plan te realiseren. Pim Vermeulen reflecteert.
Publieke waarden en risico’s in Straatsburg. De geboorte van een Europese organisatie voor publiek risicomanagement (PRIMO). Op 1 april 2005, wordt door UDITE, het netwerk van gemeentesecretarissen en algemeen directeuren in Europa, in Straatsburg ‘publiek risicomanagement’ als concept gelanceerd. Een holistische aanpak voor een nieuwe aanpak. Essay door Jack Kruf.
Over Public Risk Management Organisation (PRIMO). PRIMO is op 1 april 2005 opgericht door UDITE (Union des Dirigeants Territoriaux de l’Europe) en streeft ernaar in elk Europees land vertegenwoordigd te zijn. In Denemarken en Zweden opgericht. In België, Frankrijk, Malta en Nederland is het proces van oprichting opgestart. Het initiatief in Nederland wordt ondersteund door Bank Nederlandse Gemeenten (BNG), de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS) en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft aangegeven risicomanagement niet als haar primaire taak te zien.
De kunst van het loslaten. In dit artikel wordt allereerst ingegaan op de ontwikkelingen op het gebied van interne beheersing. Deze ontwikkelingen hebben ertoe bijgedragen dat risicomanagement steeds meer in de aandacht kwam, ook bij de overheid. Vervolgens wordt gekeken in hoeverre risicomanagement binnen de overheid daadwerkelijk in praktijk wordt gebracht. Een essay van Maarten van Zwieten.
Risks facing public organisations. Verslag van een congres in Kopenhagen waarin gemeentesecretarissen spraken over de noodzaak voor de ontwikkeling van gedegen risicomanagement voor gemeenten. Een verslag door Philip Auzimour en Alan Vendelbo.
2006
Risk Governance towards an integrative approach. De International Risk Governance Council (IRGC) publiceert een witboek over een geïntegreerd analytisch kader voor risicobesturing dat wetenschappelijke, economische, sociale en culturele aspecten integreert. Een gezaghebbend en integrerend document. Het staat onder redactie van Ortwin Renn.
Global Risks Report 2006. Dit rapport geeft een verfijnder inzicht in wereldwijde risico’s. Het is gepubliceerd in samenwerking met het World Economic Forum, Marsh & McLennan Companies, Merrill Lynch, Swiss Re en de Wharton School van de Universiteit van Pennsylvania. Dit is het eerste Global Risks Report. Vanaf dit jaar wordt het jaarlijks in januari uitgebracht.
De heilige graal van risicomanagement. In nagenoeg alle recente wet- en regelgeving over corporate governance worden aan ondernemingen en hun bestuurders nieuwe eisen gesteld op het gebied van risicomanagement en interne beheersing. In dit artikel geven we een overzicht van de belangrijkste inzichten en concepten daarbij. Als het ondernemingsbestuur deze juist toepast zorgt dat vooral voor waardetoevoeging. Een essay van Cees Visser,
Risicomanagement kleine gemeenten. Sinds de invoering van het Besluit Begroting en Verantwoording 2004 (BBV 2004) is risicomanagement bij gemeenten volop in beweging. De structurele verankering van risicomanagement vraagt echter om blijvende aandacht. De vraag is hoeveel inspanning het kost om risicomanagement in goede banen te leiden. Veel kleinere gemeenten vragen zich af waarom er, gelet op de eenvoudige structuur van de organisatie, een heel systeem moet worden ingericht, terwijl de risico’s in de weerstandsparagraaf zijn benoemd. Een essay van Frank Janse en A. Schreuders.
De nieuwe rol van de controller. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Het wat afgezaagde maar zeer ware gezegde krijgt voor overheidsinstanties in de praktijk steeds meer betekenis. Vertrouwen krijgen van en uitstralen naar de stakeholders wordt belangrijker. Tegelijk is het verlies van dit vertrouwen iets dat steeds eerder en vaker gebeurt. Over het algemeen komt risicomanagement via het bestuur of directie bij de controller terecht. Een essay door Robert ‘ t Hart.
Enterprise Risk Management. Het doel van het risicobeheersingssysteem is om met de gewenste mate van zekerheid te kunnen stellen dat de organisatiedoelstellingen worden bereikt. Het risicobeheersingssysteem richt zich op een viertal categorieën van doelstellingen te weten “strategisch”, “operationeel”, “wet- en regelgeving” en “betrouwbaarheid van informatie”. Het feit dat een organisatie beschikt over een risicobeheersingssysteem betekent niet dat de organisatiedoelstellingen daadwerkelijk worden gerealiseerd, maar dat transparant wordt gemaakt welke risico’s met de doelstellingen samenhangen en welke beheersingsmaatregelen getroffen worden. Een essay van Jim Emanuels en Wilmar de Munnik.
‘Risico’s zijn te managen, niet uit te sluiten’. Drijvende kracht achter het Europese netwerk voor risicomanagement is Allan Vendelbo, president van de Europese Vereniging van Gemeentesecretarissen UDITE. Vendelbo geeft aan dat risicomanagement van alle tijden is maar nieuw, maar dat PRIMO het onderwerp van uitvoeringsniveau naar strategische niveau wil tillen. In gemeenten zijn we lange tijd gewend geweest risico’s af te wegen op het moment dat uitvoerders voor de vraag kwamen te staan wat de beste of veiligste weg was. Hij bepleit ook naar risico’s te kijken op politiek-bestuurlijk niveau. Een essay van Jos Moerkamp.
Gore, A. (2006). An inconvenient truth: The planetary emergency of global warming and what we can do about it. Rodale.
PRIMO Nederland opgericht. Op 6 oktober wordt met ondersteuning van BNG Bank, de Vereniging van Gemeentesecretarissen en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de vereniging PRIMO Nederland opgericht te Den Haag. Jos Moerkamp interviewt oprichtend voorzitter Jack Kruf voor B&G Magazine. Het essay maakt duidelijk waar de schoen wringt en welke innovatie in openbare bestuur wordt beoogd.
Venlo maakt ‘foto’ van weerstandsvermogen en risicomanagement. Weerstandsvermogen en risicomanagement staan meer dan ooit in de belangstelling. Dit is onder meer het gevolg van toenemende druk uit de omgeving, die nog wordt versterkt door berichten in de media over bouwfraudes, boekhoudschandalen en parlementaire enquêtes. Bovendien is inzicht in het weerstandsvermogen en risicomanagement essentieel voor een financieel-economisch gezonde organisatie. Een essay van Chantal Wijnands en Frank Maas.
‘Lange geschiedenis van corporate governance geeft UK een koppositie’. Interview met Lynn Drennan, directeur van de grote Britse organisatie voor pubiek risicomanagement ALARM, door de BNG Bank geeft aan het belang dat wordt gehecht door corporate Nederland om dit vakgebied bij de Nederlandse gemeenten te introduceren. Het maakt duidelijk wat het vakgebied wel en niet omvat. Een essay van Jos Moerkamp.
Good public governance. Onder leiding van bestuursvoorzitter Pim Vermeulen werd van gedachten gewisseld over de manier waarop de diverse overheidslagen het onderling wantrouwen kunnen verminderen en het vertrouwen van de burgers kunnen herwinnen. Biedt governance de sleutel om als overheid effectiever te kunnen werken? Het zijn vooral de affaires in het bedrijfsleven, die hebben geleid tot de regels en codes die we nu kennen. Maar de link naar de overheid, en overigens ook de andere daaraan gelieerde instellingen, is gemakkelijk te maken. Uit de hand lopende kosten van grote projecten, fouten in procedures die tot claims leiden, dienstverlening die onder de maat is: voor veel burgers zijn dit de eerste associaties die men heeft bij het optreden van de overheid. Een essay van Jan Klaassens.
Stern Review: de economie van klimaatverandering. Het wetenschappelijk bewijs is nu overweldigend: klimaatverandering brengt ernstige mondiale risico’s met zich mee en vraagt om een urgente mondiale respons. Deze onafhankelijke evaluatie werd uitgevoerd in opdracht van de minister van Financiën, die rapporteert aan zowel de minister van Financiën als de premier, om bij te dragen aan de beoordeling van het bewijsmateriaal en het opbouwen van inzicht in de economische aspecten van klimaatverandering. Een rapport door HM Treasury VK.
De opkomst van integraal risicomanagement. Risicomanagement is nog steeds een vrij nieuw begrip bij gemeenten en provincies. Niettemin ontstaat er geleidelijk aan de overtuiging dat het in kaart brengen, inschatten en beheersen van risico’s een organisatiebrede oriëntatie behoeft. Integraal risicomanagement is in opkomst. Een essay van Jos Moerkamp.
Een norm voor het weerstandsvermogen. Het Besluit begroting en verantwoording (BBV) schrijft gemeenten voor een risicoprofiel op te stellen, expliciet risicomanagementbeleid te voeren en op basis van hun risicoprofiel het (financiële) weerstandsvermogen in beeld te brengen. Nu, twee jaar na de invoering ervan, blijken veel gemeenten hier nog mee worstelen. Een essay van Dick Smorenberg.
2007
Risicomanagement: een gemeenschappelijke opgave. In januari 2007 lanceert PRIMO Danmark hun nationale gids over (publiek) risicomanagement. De gids werd goedgekeurd door de Deense minister van Binnenlandse Zaken, Lars Løkke Rasmussen, die ook het voorwoord van de gids schreef. Een inkijk in de nieuwe wereld van gemeentelijk risicomanagement.
De PRIMO Risk Management Award is in april 2007 in het leven geroepen door het bestuur van PRIMO Europe om de inspanningen en normen te erkennen die in onze steden en regio’s worden bereikt bij het creëren en implementeren van risicobeheermechanismen voor een veiligere en efficiëntere omgeving.
Risicomanagement: Het is geen hogere wiskunde – Het is veel ingewikkelder. In de populaire verbeelding is hogere wiskunde het toonbeeld van wetenschappelijke complexiteit. Als vooraanstaand Brits academisch expert op het gebied van risico’s wil ik hier betogen dat risicomanagement in feite veel complexer is. Met andere woorden, de wetenschapper die turbulentie bestudeert: “de wolken reageren niet op wat de weerman of natuurkundige over hen zegt”. De risicomanager moet echter niet alleen omgaan met risico’s die door de wetenschap worden waargenomen, maar ook met virtuele risico’s – risico’s waarover de wetenschap geen uitsluitsel geeft en waarover mensen dus “vrij zijn om te redeneren en te handelen op basis van vooraf vastgestelde overtuigingen, vooroordelen en bijgeloof”. Een essay van John Adams.
Bali en de opwarming van de aarde. Een essay van Eric Frank naar aanleiding van het boek ‘An Inconvenient Truth’ van Al Gore (2006). Het essay is geschreven vanuit het perspectief van de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) inzake wat de bank kan doen inzake energieverbruik, financiering van windmolenparken en de biomassa-industrie. Financiering ten behoeve van duurzaamheid verdient een prominente plaats in de strategie van de BNG. Een en ander gebeurt al of heeft de aandacht, maar er is veel meer te doen.
Premortem. Volgens Gary Klein mislukken projecten in een spectaculair tempo. Een van de redenen is dat te veel mensen hun bedenkingen niet willen uiten tijdens de zo belangrijke planningsfase. Door het veilig te maken voor andersdenkenden die goed op de hoogte zijn van de onderneming en zich zorgen maken over de zwakke punten ervan om zich uit te spreken, kun je de kans op succes van een project vergroten.
Een korte geschiedenis van publiek risicomanagement. Het is zeker waar dat overheden al duizenden jaren aan risicomanagement doen, in de algemene zin van het woord. Steden in de oudheid die muren bouwden om indringers buiten te houden, deden aan een elementaire (maar degelijke) vorm van risicomanagement. Risicomanagement is zelfs een fundamenteel doel van de overheid – de overheid ís in grote mate risicomanagement. Een essay van Finn Kjaer Jensen.
Zelfingenomenheid als risico. Als Belg valt me op dat weldenkende Nederlanders hun landgenoten wel eens een tikje zelfingenomen vinden. Als dat zo is, dan is dat een ernstige zaak. Daarom zal ik u een test voorleggen – zet u schrap. Ik leg u zo dadelijk vijf onnozele vragen voor. Een essay van Paul Wouters.
Multi-lateral Organisations en Risk management. “Risicomanagement in de publieke sector” is een term die veel ladingen dekt: van activiteiten die door een lokale gemeenschap worden ondernomen om scholen te beschermen, tot brede uitdagingen op het gebied van gezondheidsbeleid waarmee grote multinationale organisaties zoals de Verenigde Naties worden geconfronteerd. Met Jules Muis wordt ingegaan op risicobeheer in multilaterale organisaties.
De kansen van het regeerakkoord 2007. Een nieuwe benadering, namelijk het bespreken van de haalbaarheid van een plan van en door een hogere overheid (rijk) door hen die in het hart werken van een lagere overheid (gemeente) en het geven van aanbevelingen. Een ronde tafel door en essay van Geert Haisma, Robert ’t Hart en Jack Kruf.
Risicomanagement op de grens van drie werelden. In dit artikel wordt ingegaan op rol en positie van gemeentesecretaris / CEO in relatie tot de drie werelden van politiek, maatschappij en management. Specifiek aandacht wordt de rol van risicomanagement benoemd bij het ondersteunen van het proces om voorliggende kwesties te bespreken en beslissingen voor te bereiden en te nemen. Het benadruk dat risicomanagement op de strategische agenda hoort en een holistische benadering vereist. Een essay van Jack Kruf.
Taleb, N. (2007). The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable. Random House.
Three Risk Framing Devices. Dit artikel uit 2007 markeert de beginjaren van risicomanagement gezien vanuit het perspectief van een van de eerste denkers over risicoconcepten in Europa, professor John Adams. Hij gaat dieper in op percepties en definities.
Operationeel risicomanagement: meer dan alleen compliance. Willem Peter de Ridder schrijft een glashelder essay dat ingaat op implementatie van operationeel risicomanagement. Door de schandalen bij Barings, Enron, Worldcom, Parmalat, Shell en Ahold staat dit hoog op de agenda van ondernemingen, wetgevers en toezichthouders.
Handreiking Weerstandsvermogen voor Raadsleden. Weerstandsvermogen te complex voor gemeenteraadsleden en dus vooral voor het college? Neen, de gemeenteraad bepaalt het risicoprofiel van een gemeente en dus de hoogte van de buffer! Van gemeenten wordt beheersmatig veel gevraagd. Voorbeelden hiervan zijn de Wet werk en bijstand (Wwb) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Het financiële kader is daarin niet onbelangrijk. Risico’s en risicomanagement staan dan ook volop in de belangstelling. Een handreiking van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Het belang van risicomanagement. Lezing van Pim Vermeulen, de voorzitter van BNG Raad van Bestuur, over het belang van dit vak. Het is een onderkenning van de noodzaak van en een heldere oproep tot directe toepassing door de gemeenten van Nederland. Een onberispelijk essay met relevante feiten en noden.
Risk Governance. Deze inaugurele rede is uitgesproken ter gelegenheid van de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar Risk Governance aan de Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht op vrijdag 26 oktober 2007 door dr.ir. Marjolein B.A. van Asselt.
2008
Thinking in Systems van Donella Meadows is een beknopt en cruciaal boek dat inzicht biedt in probleemoplossing van persoonlijke tot mondiale schaal. Bewerkt door Diana Wright van het Sustainability Institutes, brengt deze essentiële inleiding systeemdenken uit het domein van computers en vergelijkingen naar de tastbare wereld, en laat lezers zien hoe ze de systeemdenkvaardigheden kunnen ontwikkelen die thought leaders over de hele wereld als cruciaal beschouwen voor het leven in de 21e eeuw.
Vechten in de vorige oorlog. Ook in de publieke sector is risk management in opkomst. Maar de dilemma’s zijn enorm. Misschien zijn de issues wel te complex en te politiek, en zijn overheden te verblind door pretentie om ooit effectief te zijn. Wat mag worden verwacht van een verantwoordelijke overheid die wil voorkomen dat nieuwe, onbekende virussen die zich verspreiden via het drinkwater of de lucht in treinen en kantoren, en zo honderden misschien duizenden dodelijke slachtoffers maken? Welke risico’s kleven er aan groot alarm slaan? Een essay van Bert Bakker.
Renn, O. (2008). Risk Governance: Coping with Uncertainty in a Complex World. Taylor & Francis Ltd.
Effectief management van publieke inkoop. Ongeacht de omvang van de publieke organisatie – of het nu gaat om een grote metropool, een kleine gemeenschap of de verlener van een publieke dienst – om risico’s effectief te beheren, moet er aandacht worden besteed aan zowel lokale als mondiale bedreigingen. Op dit moment wordt de samenleving blootgesteld aan bedreigingen op internationale schaal door de mogelijkheid van grieppandemieën, klimaatverandering, terroristische aanslagen, de ineenstorting van banken en de verwerkende industrie en vele andere demografische veranderingen. Een essay van Lynn Drennan.
Risicomanagement leidt tot ‘good governance’. Risicomanagement gaat niet alleen over het reduceren van onzekerheden, maar ook over het benutten van kansen. Risicomanagement leidt tot een nieuwe vorm van besturen. Eerst de doelen vaststellen, dan terugredeneren naar het uitgangspunt, en onderweg de risico’s in kaart brengen. Niets achterhouden en alle onzekerheden durven benoemen. Die cultuur is nieuw voor veel overheidsorganisaties, stelt Jack Kruf. Interview en essay door Jan Kloeze.
Onzekere veiligheid. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid komt met studie naar de verbanden tussen fysieke veiligheid, onzekerheden en de klassieke risicobenadering. De raad pleit om naast de oude beginselen van eigen verantwoordelijkheid en solidariteit, het ‘voorzorgsbeginsel’ als uitgangspunt voor beleid te introduceren. De visie van … en een interview met cdK Wim van de Donk.
2009
ISO 31000: Oude wijn in nieuwe zakken. In juni 2007 is de ISO 31000 ‘Guidelines on principles and implementation of risk management’ geïntroduceerd. Deze richtlijn beoogt een algemeen geaccepteerd referentiekader te bieden voor het inrichten van risicomanagement. Maar biedt deze standaard vernieuwende inzichten op het gebied van risicomanagement? Een vergelijking met het meest gangbare model voor risicomanagement: COSO ERM. Een essay van Urjan Claassen.
Het geheim van risicomanagement. Risicomanagement is zo oud als Methusalem. Hoewel er in het boek Genesis niets te vinden is dat erop wijst dat Adam en Eva een risicobeoordeling uitvoerden, hadden hun en onze wereld er misschien anders uitgezien als ze erover hadden nagedacht. Een essay van John O’Dea.
Van Staveren, M. (2009). Risk, Innovation & Change: Design propositions for implementing risk management in organizations [PhD thesis]. University of Twente, 395 pp.
Nederlandse code voor goed openbaar bestuur. Minister Guusje ter Horst van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties komt met een code voor goed openbaar bestuur, waarin opgenomen zijn de basale beginselen van goed openbaar bestuur in onze democratische rechtsstaat.
Vliegende start PRIMO Vlaanderen. Deze nieuwe vereniging bereidt zich voor op een promotiecampagne, direct na de zomerperiode. Onlangs hebben we een eerste presentatie gegeven over PRIMO Vlaanderen tijdens een door AXA georganiseerd seminar over adequaat preventiebeleid in onze lokale besturen, in vergelijking met wat er al bestaat in verschillende bedrijven.
ISO 31000. De Internationale Organisatie voor Standaardisatie (ISO) in Genève is in 2005 begonnen met de ontwikkeling van een begeleidingsnorm voor risicomanagement. Een ISO-werkgroep werd opgericht onder de naam ISO CD31000. De vastgestelde norm nu “geeft generieke richtlijnen voor de principes en de adequate implementatie van risicomanagement. Een essay van Jack Kruf en Ed Mallens.
Ackoff, R., Addison, H. and Carey, A. (2009). Systems Thinking for Curious Managers. Triarchy Press.
Bouwen aan verbinding. De Commissie Veerman is door het College van Burgemeester en Wethouders van Amsterdam gevraagd te adviseren over de scope van de Noord-Zuidlijn, hoe voort te gaan in de meest brede zin met alternatieven en maatschappelijke kosten en baten in ogenschouw, met focus ook de organisatie van het project en haar financiering.
2010
Rapportage Spoorzone Project Delft. De Rekenkamer Delft komt met dit rapport over de bouw van de spoortunnel door de binnenstad van Delft en een nieuw ondergronds station. Het project startte in 2005. Binnen het project veranderden rollen en verantwoordelijken van en risico’s voor betrokken spelers. Het project leidde tot grote overschrijdingen.
Publiek-Private Partnerschappen. Biedt de financiële crisis een kans voor het in evenwicht brengen van risico’s in infrastructuurprojecten en publiek-private partnerschappen? Het partnerrisico wordt door overheidsinstanties gezien als een van de belangrijkste risico’s in de risico-enquête in het derde kwartaal van 2009 is uitgevoerd. Uit de enquête blijkt dat 59% van de deelnemers het partnerschaprisico als significant beschouwt – een vergelijkbaar percentage als voor risico’s met betrekking tot openbare aansprakelijkheid en bedrijfscontinuïteit. Philip Auzimour, Sabrina Baker en Jack Kruf berichten.
PPS is een mindset: niet een wijze van bouwen. De belangrijkste verschillen tussen traditionele en PPP-projecten zijn volgens Harry sterk de manier waarop kosten worden gedefinieerd en hoe bouwplannen worden gemaakt. Bij een PPS-project worden de totale kosten van een project in het licht van de levenscyclus van een project geplaatst. Een essay van Harry Sterk.
Governance in gevaar. Risicomanagement is steeds belangrijker. Risico’s in bedrijfsvoering, zorg, veiligheid, personeel, continuïteit van de organisatie en imago worden gemeten en bestuurd. Deze risico’s komen, als het goed is, regelmatig aan de orde aan de bestuurstafel en in de raad van toezicht. Minder vaak gaat het over de risico’s die een organisatie loopt met haar bestuurders en toezichthouders. In dit artikel schetst Hans Hoek – licht karikaturaal – soorten bestuurders, die een risico kunnen vormen voor een organisatie.
Risicomanagement – Meer dan de som der delen. Arie Elsenaar: “Het managen van risico’s en kansen is zonder enige twijfel één van de grootste uitdagingen geworden voor de publieke sector. Zeker nu we in een economische crisis zitten en ook de publieke sector met bezuinigingen en het nadrukkelijk maken van keuzes te maken heeft. Risicomanagement vraagt daarom juist ook de aandacht van de gemeenteraad. Met de paragraaf weerstandsvermogen in de begroting van 2010 heeft de gemeenteraad een kaderstellend instrument voor het implementeren van risicomanagement in handen. Frank van Kuijck en Rein-Aart van Vugt completeren het rapport met een essay.
Provincie leert van mislukking Blauwestad. Een gedegen rekenkamerrapport uit 2010 door de Provincie Groningen over de essenties van publiek-private samenwerking, de krachten die erop kunnen werken en de noodzaak van permanente betrokkenheid van en sturing door volksvertegenwoordigers, bestuurders en managers.
Ackoff, R. (2010). Systems thinking for curious managers. Triarchy Press.
Weg met de veiligheidsutopie. We lopen in ons dagelijks leven in Nederland veel minder risico’s dan pakweg tweehonderd jaar geleden. De kans dat een Nederlander sterft aan polio, de pokken, scheurbuik, tbc of cholera is inmiddels miniem. Ongelukken op de werkplek komen veel minder voor. De vis wordt nog steeds duur betaald, maar inmiddels meer door het ecologisch evenwicht dan door de visser, wiens schip immers niet meer zinkt. We worden tegenwoordig geen vijftig meer maar tachtig. Een essay van Cees Visser.
Risicomanagement: Wat zou Arie doen?. Arie staat voor: Amsterdams RIsicomanagement Expertisenetwerk. Het is een dynamisch kennisnetwerk op het gebied van risicomanagement. Iedereen die zich bezig houdt met risicomanagement kan zich hierbij aansluiten. Wie meer wil weten over risicomanagement of het invoeren daarvan, kan een beroep doen op Arie, want Arie wil graag dat we binnen de gemeente bewust omgegaan met risico’s. Een rapport door de gemeente Amsterdam.
2011
Risico’s en redelijkheid. Een verkenning naar een rijksbreed beoordelingskader voor de toelaatbaarheid van risico’s. Het belicht de ontwikkelingen in en perspectieven van het risicobeleid in Nederland. Een boek van Ira Helsloot, Roel Pieterman en Jaap Hanekamp.
Lessen uit de Noord/Zuidlijn. Bij zijn aantreden grijpt de Amsterdamse burgemeester Eberhardt van der Laan de problemen bij de Noord-Zuidlijn aan om het leren van fouten en het trekken van lessen op de agenda te zetten. Een brief met bevindingen én lessen. Het is één van de eerste voorbeelden dat bestuur leiderschap toont en in de spiegel durft te kijken.
Risico-regelreflex. De start van 5 jaar onderzoek en debat over de door burgers en instellingen gevoelde reflex van de overheid om telkens te reageren op een crisis met nieuwe wet- en regelgeving. Een essay van Jack Kruf.
Risk Appetite & Tolerance. Een gids over de tweeledige focus op het nemen van risico’s en het uitoefenen van controle. Deze vernieuwend als cruciaal is voor een goed begrip van risicobereidheid en risicotolerantie. De innovatie zit in het kijken naar de interactie van risico en controle als onderdeel van het bepalen van risicobereidheid. De gids analyseert begrippen, samenhang en toepassing in organisaties. Het is geschreven onder leiding van Richard Anderson voor Institute of Risk Management (IRM).
Commitment aan de top nodig voor risicomanagement. Interview met concern-controller Jan-Henk Janssen van de gemeente Arnhem. Een essay door Martijn Kregting dat duidelijk maakt dat het in 2004 landelijk ingevoerde risicomanagement in de top van gemeentelijke organisatie thuishoort. Het interview belicht een doorbraak in denken dat het vakgebied positioneert – vanuit louter financiën en control (in Nederland ingegeven door de focus op de wettelijke paragraaf weerstandsvermogen) naar strategisch niveau.
Morele emoties en risicopolitiek. Rede uitgesproken door Prof. Dr. Sabine Roeser bij de aanvaarding van het bijzonder hoogleraarschap Universiteit Twente: “Risicovolle technologieën geven vaak aanleiding tot verhitte en emotionele publieke debatten; denk bijvoorbeeld aan klonen, genetische gemodificeerd voedsel, vaccinatieprogramma’s, CO2-opslag en kernenergie. Terwijl grote delen van het publiek vaak bang zijn voor ongewenste gevolgen van dergelijke technologieën, benadrukken deskundigen doorgaans dat de risico’s te verwaarlozen zijn. Zij beschuldigen het publiek er vaak van emotioneel en rationeel te zijn en niet open te staan voor objectieve informatie.”
2012
Worstelen met transparantie. Er is een natuurlijke weerstand om aan hen aan wie je verantwoording ‘schuldig’ bent transparant te zijn over de risico’s die voorliggen. Daarnaast blijken bestuurders in de praktijk nog veel vragen te hebben rondom verslaggeving over risicomanagement. Hoogwaardige verslaggeving over risicomanagement is goed voor een organisatie. Belanghebbenden stellen informatie over risico’s en de manier waarop een organisatie deze risico’s beheerst zeer op prijs. Een essay van Marinus de Pooter en Cees Visser.
Risicocultuur. Dit rapport geeft een samenvatting van de benadering van risicocultuur van het Institute of Risk Management voor medewerkers op directieniveau. Het analyseert elementen die bijdragen aan gedrag binnen organisaties dat gerelateerd is aan risico’s.
De Kloof. Een essay van Jan Breyne dat ingaat op aard en noodzakelijkheid van de juiste verbinding tussen burger en politicus. Als ere-stadsecretaris van Ieper én als raadslid onderstreept hij het belang ervan voor goed publiek bestuur. Hij citeert tevens Antoine Bévort en Jan-Luc Dehaene.
OCMW Visies ontmoet PRIMO Vlaanderen. De relatie tussen het sociale en gemeentelijk domein – verankerd in twee typen organisaties – komt in de interview ter spraken. Kernvraag is hoe verhoudt riskmanagement zich tot interne controle, audit en kwaliteitsbeheer? Een dialoog tussen Luc Verhulst en Tom Wustenberghs vanuit de PRIMO en Luc Kupers en Staf Mariën vanuit VVOS. Hoe kan focus worden verruimd, om innovatief te zijn, en om adequaat in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. Risicomanagement kan daar een instrument toe zijn.
Caleidoscoop is een internationaal ontwikkeld onderwijsprogramma dat is ontworpen voor een holistische en dialooggerichte benadering van publieke risico’s. Relevante thema’s worden besproken, zoals cyberveiligheid, sociale cohesie, stadsbeheer, aanpassing aan klimaatverandering, goed waterbeheer en synergie door middel van partnerschap. We maken kennis met de beste concepten, methoden en technieken om risico’s te beheren en leren van gezaghebbende wetenschappers en praktijkmensen.
Fukushima rapport. De evaluatie van de Fukushima Daichii kernramp in verband met een aardbeving gevolgd weer door een tsunami is een goed voorbeeld van het uitzoomen van een ramp en er lering uit trekken. Het is een voorbeeldverslag van zelfreflectie en netwerkanalyse. De ramp had een grote impact op de natuurlijke omgeving en ecosystemen. De ramp schokte de hele wereld. Het rapport levert bijzondere inzichten op hoe belangen en wederzijdse onafhankelijkheden geborgd kunnen worden als vorm van risicomanagement. Een samenvatting door Jack Kruf.
Samenwerking PRIMO Europe en UDITE 2013-2014. De presidenten van beide verenigingen, Jack Kruf respectievelijk Eulalio Ávila Cano, presenteren de doelen van de samenwerking en ondertekenen het contract in Brussel. Het is duidelijk dat nadere samenwerking op het gebied van bestuurskwesties noodzakelijk is om het Europese netwerk van gemeentesecretarissen van praktische oplossingen te voorzien. Kennisuitwisseling en dialoog zijn cruciaal. Specifieke aandacht zal uitgaan naar publiek-private samenwerking.
2013
Nieuw model helpt gemeenten bij risicomanagement. In navolging van de trend bij organisaties in bijna elke andere sector, zijn ook publieke organisaties als gemeenten de laatste decennia begonnen met de ontwikkeling van risicomanagementbewustzijn. Verbonden met de druk van een meer veeleisende omgeving en incidenten die deze organisaties hebben ervaren, heeft dit proces geleid tot de ontwikkeling van speciale standaarden en het ontwerp van soorten risicomanagementbeleid door centrale overheden. Een samenvatting uit het rapport van Ignacio Jose Cienfuegos Spikin.
100 Resilient Cities. Het initiatief 100 Resilient Cities (100RC) werd dit jaar gelanceerd door The Rockefeller Foundation als onderdeel van haar Global Centennial Initiative. Het initiatief is gebaseerd op een substantiële investering van The Rockefeller Foundation, die steden in staat stelde een Chief Resilience Officer (CRO) aan te stellen, een veerkrachtstrategie te ontwikkelen, toegang te krijgen tot pro bono-diensten van partners uit de particuliere sector en NGO’s, en ideeën, innovatie en kennis te delen via het wereldwijde netwerk van CRO’s.
Mijn onbegrijpelijke overheid. Het jaarverslag over 2012 van de Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer handelt over de vraag tegen welke problemen burgers aanlopen in hun contacten met de overheid. Deze vraag heeft hij voorgelegd aan een brede kring van mensen uit de praktijk: advocaten, sociaal raadslieden, belastingadviseurs en een ruime groep van andere intermediairs.
De Mooie Grote Gemeente? Tijden veranderen. Dit gebeurt in elke samenleving en is dan ook iets wat moet worden erkend/aanvaard. Hoe moeilijk het ook is om afscheid te nemen van het verleden. We moeten ons nu eenmaal realiseren dat het verleden achter ons ligt. Van dat verleden moeten we wel leren, maar we moeten ook vooruit kijken en de samenleving voorbereiden op de voortdurend veranderende toekomst. Natuurlijk gebeurt dit ook binnen overheidsstructuren. Zij het langzaam, maar het gebeurt wel. Een essay door Harrie Scholtens, over de zoektocht naar het optimum in schaal én goed publieke besturing.
Kahneman, D. (2013). Thinking, Fast and Slow. Farrar, Straus and Giroux.
Barber, B. (2013). If Mayors Ruled the World: Dysfunctional Nations, Rising Cities. Yale University Press.
Risicoverkenning in Vlaanderen. De multidisciplinaire bijeenkomst in de raadszaal van de gemeente Temse biedt een uitgebreide kijk op risicomanagement binnen publieke organisaties. PRIMO (Public Risk Management Organization) richt zich op het beheer van risico’s in het publieke domein, waarbij het creëren van publieke waarde centraal staat. Presentatie en debat behandelen verschillende concepten en benaderingen van risico’s die overheden tegen kunnen komen bij het realiseren van hun doelen. Een bericht van Tom Baele, Luc Verhulst en Tom Wustenberghs.
2014
Leiderschap in risicomanagement. De C-Suite speelt een grotere rol in het leiden van de risicomanagement bij grote, voornamelijk Europese bedrijven, wat de hogere prioriteit onderstreept die risico’s hebben gekregen in de nasleep van enkele jaren van financiële en economische onrust. Tegelijkertijd benadrukken bedrijven de noodzaak van een sterke betrokkenheid van de raad van bestuur om de besluitvorming over strategische en ondernemingsbrede risico’s te vergemakkelijken en om de acceptatie van een cultuur van risicomanagement verder in de organisatie aan te moedigen. Editor Marie Dequae voor Harvard Business Review, FERMA en PRIMO.
Bor-Reijinga, T., & Van der Kolk, G. (2014). Alert op risico: Naar risk readiness in mensen en organisaties. Boom.
Weerstandsparagraaf is aan herziening toe. Nederland is pionier op het gebied van publiek risicomanagement, dankzij het voorschrift voor een weerstandsparagraaf in het BBV. Dit voorschrift is een stap vooruit naar een volwassen en integraal risicomanagement bij regionale en lokale overheden. Tegelijk werpt het daarvoor ook hindernissen op. Daarom is de weerstandsparagraaf aan revisie toe. Een essay van Peter Boorsma en Geert Haisma.
Wie controleert de financiën? Gemeenten worden de komende jaren door de decentralisaties op het sociale domein verantwoordelijk voor de besteding van zo’n 16 miljard euro extra. Onlangs luidden critici daarover de noodklok; in gemeenteraden zou te weinig financiële kennis aanwezig zijn om die uitgaven goed te controleren. Gepleit werd voor extra cursussen voor raadsleden. Maar is dat wel het juiste antwoord om die zorg te tackelen? Een essay van Peter van Noppen.
De decentralisaties: politisering of niet? De decentralisaties in het sociale domein betekenen voor de gemeenten een uitdaging van ongekende omvang, vooral door de bezuinigingen die eraan gekoppeld zijn. Maar in de campagnes voor de gemeenteraadsverkiezingen was daar nauwelijks iets van te merken. Die gingen over het vertrouwde domein van de publieke voorzieningen: een cultuurpaleis in Den Haag, parkeergarages in Leiden en kunstgras voor de hockeymeisjes in Nunspeet. De verschillende stemwijzers bevatten ook nauwelijks vragen over de implementatie van de decentralisaties. Er heeft dus rond de decentralisatie nauwelijks politisering plaatsgevonden. Hoe kwam dat en zal dat zo blijven? Een essay van Paul Bordewijk.
Risico’s, besturing en democratie. Het afgelopen jaar is een groot aantal interessante publicaties verschenen over publiek risicomanagement. Op een tweetal van deze publicaties wil ik nader ingaan: het Global Risks Report 2014 van het World Economic Forum (WEF) en het verslag “Risico’s en bedreigingen 2014” van het Analistennetwerk Nationale Veiligheid (ANV). Een essay van Eugène Meuleman.
Risicosessies college B&W Assen. Eén van de speerpunten waarlangs de gemeente Assen werkt aan verbeteringen en verdere implementatie van risicomanagement is het werken met risicosessies. Met het structureel en periodiek houden van risicosessies blijven we werken aan een betere bewustwording in de organisatie als het gaat om risicomanagement en een aanscherping van de verschillende rollen. Een essay van Jan Willem Dijk.
Sunstein, C. (2014). Simpler: The future of government. Simon & Schuster.
Ontwerp van een Denktank. Op basis van Europees onderzoek en in overleg met en inbreng van Engeland, Frankrijk, België en Nederland is in Amsterdam door met name Gérard Combe, Lynn Drennan, Eric Frank, Marie-Gemma Dequae, Ed Mallens en Ronny Frederickx.
Sturen in een verweven dynamiek. Deze essaybundel handelt over het omgaan met complexiteit en onzekerheid in beleid. Diverse perspectieven zijn toegepast op economie, innovatie, regionaal beleid, energie, voedsel en natuur. Deze bundel is inspirerend veelzijdig en geeft de lezer een gedegen inkijk in de dynamiek van trends en ontwikkelingen rondom sturingsvraagstukken. Een samenvatting door Jack Kruf.
Stop met risicomanagement, begin met waardemanagement. Een essay dat de ingeslagen weg van de afgelopen tien jaar inzake risicomanagement ter discussie stelt, omdat het vakgebied niet wil landen in de publieke sector, omdat het hier een negatieve connotatie heeft. Zij pleiten voor een nieuw jasje, dat eigenlijk de kern van het vakgebied representeerd: waarden. Essay van Peter Paul Leutscher en Marinus de Pooter.
Risico’s bij belastingheffing. In deze bijdrage vraagt Jan Gieskes aan aandacht voor de beheersing van de risico’s bij de belastingheffing en bij de uitvoering van de Wet waardering onroerende zaken. De keten tariefberekening, heffing en invordering komt aan de orde. Een pleidooi – met ex ante risico-inventarisatie – om aan de gemeentelijke programmabegroting een belastingplan toe te voegen.
Het wil maar niet vlotten. Het wil niet vlotten met risicomanagement bij organisaties in het publieke domein. Met regelmaat verschijnen er artikelen, waarin op basis van onderzoek of inventarisatie uiteen wordt gezet dat risicomanagement een formaliteit lijkt te worden, een verplicht nummer, een papieren tijger, een exercitie voor de vorm. Op grond van ervaringen in mijn eigen organisatie en de verhalen die ik oppik bij bijeenkomsten van onder meer de rijksbrede benchmark, herken ik de conclusies van die onderzoeken wel. Een essay van Adriaan Bouwdewijn.
De basis voor risicomanagement. Hoe kan sturing plaatsvinden als beleid en uitvoering steeds verder uit elkaar worden getrokken, tot over de organisatiegrens heen? Risicomanagement en governance zijn de twee focale punten. Het is zaak het belang, de kennis en het gebruik van publiek risicomanagement als integraal onderdeel van public governance naar voren te brengen en te bevorderen. De focus moet nog meer gericht worden op huidige actueel brandende vragen van bestuurders in de publieke sector. Meer bestuurlijk ook en daaruit voortvloeiend ambtelijk en praktijkgericht. Een essay van Martin Jonker.
Bewustwording. Risicomanagement krijgt ook bij overheden en decentrale overheden in toenemende mate meer aandacht. Al dan niet genoodzaakt door op handen zijnde veranderende wet- en regelgeving, dreiging of soms heftige incidenten. Bij het eerste denken wij op dit moment aan de drie decentralisaties. Een verandering van uitvoering van Rijk naar decentrale overheden die zijn weerga niet kent. Bij het tweede kun je denken aan dreiging van terrorisme en bij het derde aan de rellen in Haren (Facebook-feest incident), de Vestia-affaire of de brand in Moerdijk. Een essay van Eric Frank.
Kanteling in risicomanagement. Het accent heeft de afgelopen jaren gelegen op risicomanagement en minder op good governance. Hoewel risicomanagement een belangrijk thema is, kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat risicomanagement een enigszins achterhaald thema is. Het denken in scenario’s bij publieke organisaties is inmiddels op grote schaal gemeengoed geworden. Een reflectie op de kanteling in dit vakgebied lijkt onafwendbaar. Een essay van Rik Buddenberg.
Democratische controle op samenwerking moet beter. Gemeenten en provincies hebben de uitvoering van wettelijke taken en de realisatie van ambities op veel terreinen belegd bij privaatrechtelijke en publiekrechtelijke organisaties. Bijvoorbeeld bij regionale milieudiensten, veiligheidsregio’s, sociale werkvoorzieningen, afvalbedrijven en regionale luchthavens. Door de decentralisaties in het sociale domein neemt het aantal samenwerkingsverbanden verder … Een essay van John Smits, Simone Buissink en Hugo Parker Brady.
Is het einde van risicomanagement nabij? Voor wie zijn oor te luisteren legt in uiteenlopende sectoren doemt spoedig het beeld op dat risicomanagement in de praktijk maar beperkt aanslaat. En dat ondanks alle gedane investeringen en de energie die er in de afgelopen jaren in is gestoken. Als risicomanagement inderdaad zoveel goeds brengt (zoals gewoonlijk wordt beweerd), hoe kan het dan dat lijnmanagers niet massaal afkomen op trainingen en congressen? Waarom staan zij niet in de rij om meer te leren over al die prachtige concepten en instrumenten (inclusief de vele indrukwekkende software applicaties)? Is het als managementsysteem zo slecht verkocht of kan het gewoon niet waar maken wat er wordt beloofd? Wellicht is het een combinatie van beide. Een essay van Marinus de Pooter.
Pröpper, I., Smulders, R., & Litjens, B. (2014). De risicoregelreflex ontleed: Analyse van krachten en tegenkrachten aan de hand van 23 casus. Partners+Pröpper.
2015
Bestuurlijk Balanceren met risico’s en verantwoordelijkheden. Bestuurders vinden het omgaan met risico’s en incidenten steeds ingewikkelder. Daar zijn goede redenen voor. Zo ervaren bestuurders dat de samenleving enerzijds steeds minder normering vanuit de overheid wenst terwijl zij anderzijds steeds meer garanties op veiligheid verwacht. Deze bestuurlijke handreiking oor ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gaat in op het bonte palet aan krachten die een goede bestuurlijke omgang met risico’s en incidenten bemoeilijken. De handreiking geeft kerninzichten en perspectieven van handeling voor bestuurders bij het omgaan met risico’s en incidenten.
Denktank ‘From Global to Local’ 2015. Een groep bestuurders, managers en controllers richtte zich ten kantore van BNG Bank te Den Haag op het Global Risks Report 2015 van het World Economic Forum. Het gesprek spitste zich toe op significante risico’s binnen de context van de maatschappelijk vraagstukken in Nederland en specifiek op de vertaling ervan naar de lokale en regionale praktijk van het openbaar bestuur.
Loslaten en Vertrouwen. Nederland moet meer loslaten en vertrouwen. We lopen als land al enkele jaren achter op de voorlopers in de wereld zoals China, Brazilië en India. Als we nu niet radicaal iets in onze houding veranderen, missen we de boot. In Afrika staat ook een hele generatie klaar om gewoon enkele ontwikkelingsstappen over te slaan. Een essay van Wouter Slob.
Risicoregelreflex als grootste risico in de zorg. Na een lange periode van zorgwekkende publiciteit over de drie decentralisaties in de zorg en de participatiewet zijn wij het moment van invoering gepasseerd. 1 januari 2015 was vooraf een onneembare vesting. De mensen die minder goed ingevoerd waren in wat er nu precies ging gebeuren hadden via de media een beeld gekregen alsof de wereld zou vergaan. Alles zou uitgesteld moeten worden. Dit was onverantwoord. Gemeenten zouden deze taken nooit aankunnen. Volop ingrediënten om de risicoreflex aan het werk te zetten. Essay van Rob Ellermeyer.
Van cijfers en controle naar waarden en vertrouwen. Een rondetafel met als doel het keurslijf van politiek en bestuur inzake cijfers en controle tegenover de vrije en open creatie van waarden en vertrouwen te plaatsen. Essay door Jan Willem Dijk, Theo Dijkstra, Eric Frank en Jack Kruf (red.).
Systeemrobuustheid in het waterbeheer. De maatschappelijke gevolgen van overstromingen en droogte nemen toe Overstromingen en droogte hebben wereldwijd steeds grotere maatschappelijke gevolgen. Ook neemt de kans op deze gebeurtenissen waarschijnlijk toe door klimaatverandering. Waterbeleid richtte zich tot op heden op het voorkómen van overstromingen of droogte, door bijvoorbeeld dijken te bouwen of reservoirs aan te leggen. Het is echter praktisch onmogelijk om 100% bescherming te bieden. Uit samenvatting proefschrift Marjolein Mens.
Wendbare organisaties bestaan niet, wendbare werknemers wel! Wendbare (agile) organisaties lijkt wel het nieuwe adagium te zijn. Menig zichzelf respecterend consultancybureau schrijft erover. Er zijn goede initiatieven die aansluiten bij waar de markt zich naartoe beweegt. Helaas wordt er nog te weinig de verbinding gelegd naar de werknemers. Mensen maken organisaties wendbaar en niet andersom. Of anders gezegd: zien we de werknemer de strategie van de organisatie volgen, of is het de werknemer die samen met het management de strategie vernieuwt, richting geeft en ervoor zorgt dat ze wordt uitgevoerd? Een essay van Peter Dona.
Risicomanagement: Strategisch instrument. Wanneer heeft u de jaarrekening van uw gemeente voor het laatst ingekeken? Voor de meesten van u waarschijnlijk bij vaststelling door de raad. De paragraaf weerstandsvermogen van de jaarrekening heeft dan ook maar een beperkte waarde voor de dagelijkse besturing en het omgaan met risico’s. In Haarlemmermeer zijn onze inspanningen voor het risicomanagement dan ook gericht om verder te gaan dan het vullen en bijhouden van de paragraaf weerstandsvermogen. Een essay van Vincent Janssen.
Openbaar bestuur en de overtuiging van een gedeputeerde. Het interview met gedeputeerde Yves de Boer van de provincie Noord-Brabant biedt een open inkijk in de relevante trends en ontwikkelingen met betrekking tot het besturen van het publieke (provinciale) domein. Veel van de inzichten van deze gedeputeerde zijn anno 2025 nog steeds actueel. Het interview bevat lessen hoe te komen tot versterking van de kunde van het besturen. Een essay van Jack Kruf en Hans Redert.
Risicogerichte aanpak VTH. Integrale aanpak door de overheden is gewenst. In het rapport van de commissie Mans “De tijd is rijp” wordt naar aanleiding van een aantal rampen geconstateerd dat een integrale aanpak noodzakelijk is; door een te grote versnippering van het verlenen van vergunningen, het uitvoeren van toezicht en handhaving zijn de risico’s te groot dat zaken over het hoofd worden gezien. Een essay van Ad Houtman.
Risicomanagement in regionale jeugdzorgarrangementen. Waarom dit thema? De transitie van de jeugdzorg naar gemeenten, per januari 2015, heeft veel aandacht en voorbereidingen gevergd, maar lijkt zonder grote problemen te zijn verlopen. Een grote prestatie van alle betrokkenen: gemeenten en hun regionale samenwerkingsverbanden en de zorgaanbieders. De geslaagde transitie betekent echter niet dat de klus is geklaard. Voor gemeenten is die pas net begonnen. Een essay van Harry ter Braak, Eric Frank en Martin van Staveren.
De Fyra. De parlementaire enquêtecommissie Fyra is in mei/juni 2015 de openbare verhoren gestart inzake de vraag waarom het beoogde vervoer over de Hogesnelheidslijn-Zuid niet tot stand is gekomen. Zij werkte sindsdien aan een eindrapport dat op 28 oktober 2015 aan de pers is gepresenteerd. Een rapport van de Tweede Kamer. Schadepost: 790 miljoen.
Multi-level governance. Meerlagig bestuur gaat over de verbinding met hogere en lagere niveaus van de samenleving (van Europa tot de straat en vice versa). Veel publieke leiders en managers beschouwen het als een belangrijk en integraal proces om met onze strategieën en ons beleid over de grenzen van de verschillende niveaus van het ecosysteem van de samenleving te reizen. Het concept heeft echter gemengde gevoelens. De top-down benadering is vooral dominant en leidt vaak tot beleids-, wettelijke en financiële beslissingen die voor lagere overheden niet moeilijk te implementeren zijn. We belichten enkele gedachten over dit bestuursinstrument en zijn filosofie. Een essay van Jack Kruf
Controle op het sociale domein Leidraad voor de decentralisaties in het sociaal domein is de zogeheten participatiesamenleving. Het regeerakkoord spreekt over ‘één gezin, één plan, één regisseur’. Dit vergt ook één budget en één verantwoordelijke van overheidszijde. Er komt een einde aan de praktijk waarbij hulpverleners langs elkaar heen werken bij de ondersteuning van één gezin. De transitie van het sociaal domein vereist een visie op de externe rol van de gemeente, op de regierol in relatie tot de veranderingen in de samenleving én op de interne gemeentelijke planning-en-controlcyclus. Juist nu gemeenten weer volop met de jaarstukken 2015 bezig zijn, is dit uiterst actueel. Een essay van Timon van Zessen.
2016
Le Grand Départ de Tour de France. Utrecht: universiteit en gemeente evalueren succes. Eric Frank en Jack Kruf kijken terug op de voorbereiding (2014) en resultaten van dit evenement vanuit het gezichtspunt van eindrapportage, respectievelijk eindevaluatie van gemeente Utrecht en Universteit Utrecht.
Verbonden partijen en waterschappen. Verbonden partijen vervullen een steeds grotere rol in de taken van de diverse overheden zoals ook waterschappen. Steeds vaker wordt voor een verbonden partij gekozen om kennis en expertise te delen, uitvoeringstaken gezamenlijk op te pakken en om (maatschappelijke) problemen op te lossen. Echter, veel waterschappen, maar ook gemeenten, ervaren problemen in de bestuurbaarheid van verbonden partijen. Veel gaat goed, maar vaak worden doelstellingen niet behaald, zijn de kosten te hoog en laat de kwaliteit van de producten of diensten van de verbonden partij te wensen over. Daarnaast wordt bestuurlijk een grote afstand tot de verbonden partij ervaren en is het lastig om grip te houden, wat bestuurlijk ongemak oplevert. Een essay van Harry ter Braak en Erik Koopman.
Pluriform organiseren. Hoe richt je een opgaven gestuurde organisatie in? Heeft dit betekenis voor de totale organisatie of kun je hierbij gerichte keuzes maken op de onderdelen van de organisatie waarop de veranderingen betrekking hebben? Wat betekent een veelvormigheid van de (pluriforme) organisatie voor de wijze van aansturing en wat zijn de consequenties voor de governancestructuur en de wijze waarop risicomanagement is ingericht? Een opgavengestuurde organisatie kan dus betekenen dat er meerdere organisatie- en aansturingsvormen naast elkaar bestaan. Hoe werkt dit? Een essay van Eric Frank, Jack Kruf en Huibert van Wijngaarden.
Denktank ‘From Global to Local’ 2016. Wereldwijde risico’s en lokaal leiderschap. Op 22 april 2016 richtte een multidisciplinaire groep van professionals zich ten kantore van BNG Bank te Den Haag op het Global Risks Report 2016 van het World Economic Forum en besprak de vertaling ervan naar de lokale en regionale Nederlandse praktijk. Doel ervan is om significante publieke risico’s met elkaar te bespreken en nader uit te diepen met veel aandacht voor mogelijkheden en onmogelijkheden voor overheden en bedrijven om tot een realistisch perspectief van feitelijk handelen – besturen en managen – te komen. Een caleidoscoop van concrete adviezen door de leden van denktank. Een essay van Eric Frank en Jack Kruf.
Risicomanagement bij grote evenementen. Een masterclass ter verdere verkenning van cruciale aspecten van risicomanagement bij grote evenementen. De eindrapportage van Le Grand Départ de Tour de France door de gemeente Utrecht en de evaluatie door de Universiteit van Utrecht golden met het bezoek van het Koningspaar aan de gemeente Roosendaal in 2013 als uitgangspunt voor de discussie. De masterclass belicht deze twee succesvolle evenementen. Waar zit de sleutel tot dit succes? Hoe zijn onzekerheden gemanaged? Welke risico’s waren voorzien? Een essay van Eric Frank en Jack Kruf.
Rotterdam Resilience Strategie 2016. Gemeente Rotterdam komt onder leiding van Burgemeester Ahmed Aboutaleb en Chief Resilience Officer Arnoud Molenaar tot een integrale strategie voor de stad, dit in het kader van de in 2014 toetreding van Rotterdam tot het wereldwijde netwerk 100 Resilient Cities.
Gezocht: capabele wethouder van financiën. Een gemeentebestuur heeft een goede wethouder van financiën nodig. Er wordt steeds meer gevraagd van de wethouder van financiën. Politieke partijen dragen de verantwoordelijkheid om deugdelijke kandidaten voor het wethouderschap voor te dragen. De gemeenteraad kan dan op grond van vakbekwaamheid en rolopvatting de portefeuille gemeentefinanciën aan de juiste kandidaat toedelen. Een essay van Ronald Vuijk.
PRIMO Risk Management Award 2015. Uit handen van bestuursvoorzitter van PRIMO Nederland, de heer Michel Bezuijen, ontving ten kantore van de gemeente Utrecht op 15 oktober 2016 de heer Jan van Zanen, burgemeester van Utrecht, deze award voor de uitmuntende organisatie van Le Grand Départ de Tour de France 2015.
Kijk op vluchtelingenvraagstuk. In dit essay beschouwt Jack Kruf het vluchtelingenvraagstuk vanuit waarde- en risicoperspectief. Ik kom ik tot een aantal overdenkingen. Het voorliggende vraagstuk gaat in mijn ogen over onze gezamenlijke bereidheid en capaciteit om vluchtelingen te willen en te kunnen opvangen en in te passen in onze samenleving. Het vraagstuk beroert ons zeer.
Het risico van leiderschap. Natuurlijk hebben we ons democratisch systeem als een groot geheel van beginselen en waarden als een vorm van uitrusting voor goed openbaar bestuur. Publiek leiderschap, met betrekking tot dat van publieke organisaties en het publieke domein van de samenleving, is ingebed in dit systeem, althans dat zou het moeten zijn. Je mag uitstekende resultaten verwachten omdat het democratische systeem teruggaat tot het Griekse δημοκρατία 508 voor Christus en zelf keer op keer getest en uitgedaagd wordt. Door de millennia heen heeft het zich ontwikkeld tot nu. Een essay van Jack Kruf.
2017
Risicomanagement nu nóg belangrijker. Eind 2015 is er in een aantal belangrijke ISO-normeringen (zoals ISO 9001 kwaliteitsmanagement en ISO 14001 milieumanagement) een nieuwe structuur geïntroduceerd. Die moet ervoor zorgen dat verschillende normeringen en kwaliteitseisen beter op elkaar aansluiten. Risicomanagement is expliciet in de basis van deze structuur opgenomen. ISO spreekt van ‘risk based thinking’. Prachtige kansen voor risicomanagement dus, omdat veel klanten wel naar de kwaliteit van het product of dienst van de ondernemer vragen, maar niet naar wat hij precies aan risicomanagement doet om die kwaliteit te waarborgen en te garanderen. Nu de aangepaste ISO-normen duidelijk maken dat risicomanagement aan die kwaliteit bijdraagt, is de acceptatiegraad van het vakgebied duidelijk toegenomen. Een essay van Lizanne Vroom.
Denktank ‘From Global to Local’ 2017. Union des Dirigeants Territoriaux de l’Europe / European Association for Local Government Chief Executives en PRIMO (Public Risk Management Organisation), de enige vereniging in Nederland die zich richt op risicomanagement in het publieke domeinen heeft in Nederland BNG Bank als partner. Vertrekpunt dit jaar zijn de inzichten in de publieke risico’s verbonden met cyber security en water. Keynotes van Lambrecht Nieuwenhuize en Martin Kuipers.
PRIMO Risk Management Award 2016. Uit handen van bestuursvoorzitter van PRIMO Nederland, de heer Michel Bezuijen, ontving de heer Eric Frank op 26 juni 2017 in Amsterdam de PRIMO Risk Management Award 2016 voor zijn toewijding en bijdrage aan de ontwikkeling van publiek risicomanagement in Nederland.
Scenariodenken als centrale tool. Eén van de belangrijkste tools om in een wereld van fundamentele onzekerheid en complexiteit toch weerbaarheid te creëren is scenariodenken. In zijn puurste vorm probeert scenariodenken multidisciplinaire kennis vanuit fundamentele aspecten om te zetten in mogelijke impact op financiële assets. Die aspecten zijn bijvoorbeeld potentiële technologische, demografische, ecologische en sociaaleconomische ontwikkelingen, in combinatie met complexiteitstools, zoals network theory, agent based modelling en simulatietools. Een essay door ervaringsexpert Theo Kocken.
Delftse aanpak risico’s in beeld. Begin 2017 wordt een raadsonderzoek naar de grote projecten afgerond. Er worden aanbevelingen gedaan om tegenwicht en tegenspraak in de gemeentelijke organisatie te verbeteren. Om deze aanbevelingen naar de toekomst toe te borgen heeft de raad het college verzocht een regeling risicovolle projecten op te stellen.
2018
Pleidooi voor Integrale Besturingsparagraaf. Door de veelheid aan belangen en belanghouders, de segmentatie van vakmanschap en overheidslagen, alsmede de fragmentatie van kennis in het publieke domein, is een ex ante Integrale Besturingsparagraaf een mogelijk pad om inhoud én sturing van beleid te verbinden. Een keynote van Jack Kruf verwoord in een essay van Michel Klompmaker.
Adlasz voor de slimme gemeente. Dit handboek 2018 voor de slimme gemeente omvat bijdragen van gerenommeerde specialisten uit de sector van het lokaal bestuur. In het handboek vindt u niet alleen de theoretische achtergrond, maar de vertaalslag naar de praktijk wordt ook gemaakt, waardoor het echt een onmisbaar handboek is geworden voor de slimme gemeente! Een boek vol essays. Voorwoord Roel van den Bersselaar en Piet Klop.
Raadsgerichte planning en control 2.0. Op 21 maart 2018 zijn de gemeenteraadsverkiezingen. Voor raadsleden zijn planning-en-controlinstrumenten van belang om hun kaderstellende en controlerende rol in te vullen. De Raad heeft immers het budgetrecht. Centrale vraag: zijn de planning-en-controldocumenten voldoende op de Raad gericht om adequate besluiten te nemen? Een essay van Rein-Aart van Vugt en Timon van Zessen.
Energietransitie en omgang met onzekerheid. Op basis van het Global Risks Report 2018 van het World Economic Forum en de analyse van professor Bastiaan Zoeteman vindt een debat plaats op welke wijze – tegen de achtergrond van de voorliggende onzekerheden inzake de energietransitie – lokale en regionale organisaties goed publiek bestuur (‘good governance’) kunnen dienen.
Wat als?. VNG Risicobeheer publiceert een boek over kijk op risico’s in de gemeentelijke wereld. De uitgave maakt duidelijk dat een verbreding van verzekeren naar het meer omvattend domein van risicomanagement noodzakelijk wordt geacht. Het bevat een set van essays die het vak risicomanagement vanuit diverse perspectieven belicht. Een nieuwe koers is ingezet met de transitie van VNG Verzekeringen naar VNG Risicobeheer.
Risicomanagement is een vorm van topsport. In zijn bijdrage aan Wat als?, een uitgave van VNG Risicobeheer) geeft Jack Kruf aan dat risicomanagement niet de bestuurlijke aandacht krijgt die het verdient. “Bestuurders zien het vaak als iets negatiefs. Mensen denken graag optimistisch, praten over kwetsbaarheden past daar niet in.” Kruf wil in dit interview een lans breken:“Risicomanagement leidt juist tot succes, het helpt bijvoorbeeld om collegedoelen te realiseren. Ik vergelijk risicomanagement vaak met topsport. Om te winnen moeten eventuele kwetsbaarheden worden ondervangen, niets aan het toeval worden overlaten en processen, voeding, materialen continu verbeterd. Bij prestaties neerzetten hoort risicomanagement.” Een essay van Vincent Jeitler.
Duurzame ontwikkeling en circulaire economie. Frank Dietz van het Planbureau voor de Leefomgeving geeft de 1e Prof. Dr. Ir. Roelof A.A. Oldeman Lezing, een pleidooi voor systeemdenken in het openbaar bestuur, noodzakelijk voor een circulaire economie.
PRIMO Risk Management Award 2018. Harrie Scholtens, voormalig gemeentesecretaris van Goedereede en Middelharnis, National Expert bij het European Institute of Public Administration (EIPA) te Maastricht en projectleider van de European Public Sector Award 2017, ontvangt in de raadzaal van de gemeente Ede op 12 oktober 2018 de jaarlijkse award.
Met zekerheid in onzekerheid. In zijn afscheidsrede gaat professor Joop Halman onder meer in op de categorisering van risico’s, op de concrete risico’s in innovatieprojecten en geeft hij uitgebreid inzicht in het brede vakgebeid met gezaghebbende referenties en publicaties.
Werken aan publieke waarde. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) brengt boek uit op zoek naar manieren om meer vanuit de bedoeling te werken. Een belangrijke inspirator daarbij is het leerstuk van publieke waardecreatie, ontwikkeld door Mark Moore, professor aan Harvard University. Het publieke waardekader stelt drie essentiële vragen bij publiek handelen: wat wil je, wat kun je, en waar krijg je steun voor? Het stelt besturen voor als creatief en ondernemend opereren in deze ‘strategische driehoek’ van willen (visie, ambities), kunnen (middelen, mensen, werkwijzen) en mogen (maatschappelijk en politiek-bestuurlijk draagvlak). Een boek van Lieske van der Torre, Scott Douglas en Paul ’t Hart.
2019
Wat hebben wij geleerd van het verleden?. Is ons bestuurlijk risicomanagement voor de toekomst afdoende? Een overdenking in de vorm van een compact essay van Harrie Scholtens, dat mede is gebaseerd op en geïnspireerd door het recente boek ‘Tegen de Terreur’ van Beatrice de Graaf (2018) en deel I, Voorspel van het standaardwerk Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog van Loe de Jong (1969), alsmede het artikel ‘We leven in een wereld die vergelijkbaar is met die van 1914’ van Sophie De Schaepdrijver (2018).
Het sociaal domein vraagt om meervoudige sturing. De complete lezing die gemeentesecretaris Jan-Paul Woudstra* uitsprak tijdens het RiskCongres Lokaal Bestuur op het Provinciehuis Utrecht op 13 februari 2019. Hij belichtte de decentralisatie in het sociaal domein als opgave, bezien vanuit de positie van gemeentesecretaris. Welke duiding geef je als secretaris aan zo’n opgave en welke rollen pak je daarin? Hij zoomde in op een aantal dilemma’s in de regio Haaglanden, met name op het gebied van inkoop van Jeugdzorg. Hij stipte de aard van de overheidssturing aan.
Illusory Risk Management. Risicomanagement wordt doorgaans vormgegeven als een separaat systeem. In dit artikel ga ik na in hoeverre deze conventionele benadering ontaardt in een illusoir geheel. Als alternatief bespreek ik de waardemanagementbenadering, die managementteams helpt om samen te werken bij het blijven creëren én beschermen van wat hun kernstakeholders waardevol vinden. Op de jaarlijkse conferentie van IIA Singapore in oktober 2018 heb ik een presentatie gegeven over illusory risk management. Centraal in mijn verhaal stond het grote verschil tussen enerzijds risicomanagement a1s een apart systeem en anderzijds waardemanagement. Dat laatste richt zich op het ondersteunen van beslissers bij het afwegen van relevante kansen en bedreigingen. Essay door Marinus de Pooter.
Haarscheuren in financiële verhoudingen. In april 2019 vond in samenspraak met BNG Bank, de jaarlijkse PRIMO/UDITE-bijeenkomst van de denktank ‘From Global to Local’ plaats. Een vijftiental publieke leiders hebben bij en met BNG Bank gesproken over de uitdagingen waar decentrale overheden voor staan. Aan de hand van het recent verschenen Global Risks Report 2019 van het World Economic Forum en een presentatie van de gemeente Delft werden haarscheuren in de financiële verhoudingen zichtbaar. Is de financiële resilience (weerstandsvermogen) van stad en regio in het geding? Een essay van Caspar Boendermaker en Jack Kruf.
Publieke waarde in de knel. De rekenkamer Rotterdam onder leiding van Paul Hofstra komt met een overzicht van 42 rekenkameronderzoeken, door hen uitgevoerd. Het geeft een bijzondere inkijk in het politiek-bestuurlijke én ambtelijke denken inzake de eigen vaardigheden, financiële haalbaarheid, focus op uitvoering, aandacht voor burgers én inzicht in en zorg voor de eigen cultuur.
The age of resilience. Wat is risicomanagement zonder resilience? Theo Toonen, decaan aan de Universiteit van Twente: ‘In een voortdurend en in het huidige tijdsgewricht vrij heftig veranderende wereld red je het niet met alleen het managen van crises en risico’s, hoe belangrijk in zichzelf ook. Deze tijd vraagt ook om weerbaarheid, robuust aanpassingsvermogen en de institutionele en persoonlijke veerkracht om met onvoorspelbaarheden om te gaan.’
Financiële strategie in tijden van transitie. Een vijftiental publieke leiders hebben gesproken over de uitdagingen waar decentrale overheden voor staan. Aan de hand van het recent verschenen Global Risks Report 2019 van het World Economic Forum, de brief van Seth Klarman aan de forumleden en een presentatie van de gemeente Delft werden haarscheuren in de financiële verhoudingen zichtbaar. Een verslag van Jack Kruf.
2020
Thorbecke voorbij: Lokale sturing op complexe opgaven. In de 2e Oldeman Lezing belicht Mr. J. (Hans) Krul, gemeentesecretaris van de Gemeente Delft, hoe vanuit lokaal perspectief voorliggende complexe opgaven kunnen worden benaderd. Thorbecke en Oldeman zijn daarbij behulpzaam in denken en handelen.
Definities publieke waarde en publiek risico. Vanuit de vele ontmoetingen met publieke leiders en gemeentesecretarissen in de laatste vijf jaar is er een (groeiende) persoonlijke overtuiging dat de interpretaties en definities van de termen ‘publieke waarde’ en hieraan gerelateerd ‘publiek risico’ in hoge mate uiteenlopend zijn geworden, versnipperd, gefragmenteerd. Iedereen lijkt zijn of haar eigen definitie van risico te formuleren. Een essay van Jack Kruf.
Het licht van ‘risicomanagement’ is gedoofd. De wereld van risicomanagement is een bijzondere wereld. Er zijn vele methoden en technieken, softwareprogramma’s, maatstaven, surveys en vooral experts. Het is een ware cloud die boven ons hangt, van concepten, vermeende onzekerheden, onbekendheden, krachten die wij niet kennen, zwarte zwanen, soms ook witte zwanen, van gevaren die als gieren lijken te cirkelen. Het ontstaan van de Coronacrisis geeft aan dat het vak risicomanagement opnieuw op de tekentafel moet. Een essay van Jack Kruf
Change is here to stay. Sinds het uitbreken van de Corona-pandemie bevinden we ons in een nieuwe werkelijkheid. Een werkelijkheid die we nog maar beperkt kennen en doorgronden. Maar waarbij één ding wel zeker is: er komt nog meer in beweging dan we nu kunnen voorzien. Een reflectief essay van Alinda van Bruggen wat dit betekent voor organisaties.
De stilte voor het stilleggen. Het rapport gaat uitgebreid in op oorzaken en leerpunten van het stilleggen van vier verbrandingslijnen én daarin de werking en het mechanisme van riscomanagement als integraal onderdeel van besturing en management, zowel bij de gemeente Amsterdam als bij het Afval Energie Bedrijf (AEB). Het rapport verbindt inhoud en sturing op treffende wijze.
25 jaar Risicomanagement. Medio augustus jl. 2020 publiceerden Eric Frank en Jack Kruf het e-book ‘Publiek Risico: Essays’, over de ontwikkeling van publiek risicomanagement in de afgelopen 25 jaar. Deze bloemlezing representeert de zoektocht naar meer kwaliteit van bestuur en management in ruim twee decennia, vanuit het perspectief van de samenstellers. De bundeling van 75 essays is geschreven door een keur aan auteurs; de twee curatoren zijn aanvullend in kennis en ervaring. In dit interview door BNG Bank met Eric Frank en Jack Kruf gaan zij in op de achtergronden van het boek. Beiden benadrukken dat de auteurs van de essays het eigenlijke werk hebben gedaan.
PRIMO Risk Management Award 2019. Het bestuur van PRIMO Nederland en de board van PRIMO Europe hebben de PRIMO Risk Management Award 2019 toegekend aan Paul Hofstra voor zijn moed en leiderschap op het grensvlak van publieke waarde, publiek risico en bestuurskracht.
2021
Wat hebben wij geleerd van 2020? Het referaat van Jack Kruf in verband met zijn afscheid als directeur van PRIMO Nederland, met co-referaat van professor Leen Paape. Het is een reflectie op hoe besturing kan verbeteren en bevat concrete aanbevelingen om ermee aan de slag te gaan. Het lange termijn en holistische denken en handelen daarin is de sleutel tot succes.
Van Risico naar succes. Verleden jaar beschreef Peter Boorsma in een reeks van vier artikelen een onderzoek naar risicomanagement en de weerstandsparagraaf bij gemeenten als vervolg op een eerder onderzoek uit 2014. Hij heeft mij gevraagd dit artikel te becommentariëren, waarbij ik ook graag wil reflecteren op de praktijk van 25 jaar risicomanagement in gemeenten. Een essay van Geert Haisma.
Op weg naar een volledig circulaire economie. Onder leiding van Frank Dietz publiceert het Planbureau voor de Leefomgeving in januari dit baanbrekend en vernieuwend rapport. Voor BNG Bank schrijft Jack Kruf in november een essay over de daarin opgesloten en benoemde majeure risico’s die bij de invoering van de circulaire economie aandacht verdienen.
2022
Resilient Rotterdam Strategie 2022-2027. Op basis van bestudering van onderzoeksrapporten door gerenommeerde instituten heeft de gemeente een overzicht gemaakt van mogelijke crisissen en risico’s die Rotterdam zouden kunnen raken. Op basis daarvan is een strategie voor de stad ontwikkeld en een integrale koers uitgewerkt. Bevat een passage uit een interview uit 2020 met Arnoud Molenaar, Chief Resilience Officer van de gemeente Rotterdam.
Maatschappelijke zorgplicht voor ondernemingen. Het duurt té lang voor ondernemingen welzijn boven winst gaan stellen. Daarom moet een maatschappelijke zorgplicht in de wet verankerd worden. Dat zegt Leen Paape in zijn afscheidsrede als hoogleraar Corporate Governance bij Nyenrode. Als je om je heen kijkt, zie je dat in Nederland de samenleving aan veel kanten vastloopt, aldus Paape. Energie, klimaat, zorg, onderwijs, de Belastingdienst, stikstof, pfas, migratie. En dan komt daar nog de oorlog in Oekraïne bij. Hij ziet dat er fundamentele veranderingen nodig zijn.
Government Resilience Framework. De professionaliteit en inzet van de mensen die bijdragen aan de veerkracht van het Verenigd Koninkrijk is buitengewoon, en we hebben een goed gevestigd kader voor civiele bescherming in het Verenigd Koninkrijk. Maar de afgelopen jaren hebben de noodzaak aangetoond om voort te bouwen op deze solide fundamenten en onze veerkracht te versterken om de risico’s van het land te voorkomen, te beperken, erop te reageren en ervan te herstellen.
2023
Enacting resilience. Het artikel “Enacting Resilience: Adventure Racing as a Microcosm of Resilience Organizing” onderzoekt de dynamische processen van veerkracht in uitdagende omgevingen door middel van adventure racing. Onderzoekers Michelle A. Barton en Kathleen M. Sutcliffe bestudeerden hoe adventure racing-teams omgaan met zowel aanhoudende spanningen als plotselinge schokken om prestaties te handhaven. Ze beschouwen dit als een model voor het begrijpen van veerkracht binnen organisaties. Een wetenschappelijk essay van Michelle A. Barton en Kathleen M. Sutcliffe.
Een zeshoek in publieke besturing? betreft een door Stichting Civitas Naturalis in 2022/2023 in Nederland uitgevoerd kwantitatief (n=424) en kwalitatief onderzoek onder gemeentelijke senior-medewerkers – en managers (op het gebied van compliance, control, governance, beleid, projectmanagement en strategie). Het doel van de studie was om beter te begrijpen wat er in de praktijk op lokaal niveau gebeurt met betrekking tot het besturen van en het navigeren in het publieke domein. Er lijkt sprake van een samenhangende zeshoek in publieke besturing: ‘kwestie, bestuurder, levering, effect, doelgroep en proces’. Een essay van Jack Kruf.
2024
Beter ten halve gekeerd is een essay over de staat van de jeugdzorg, bijna 10 jaar na het proces van decentralisatie. Jan-Paul Woudstra, ingevoerd in het gemeentelijk management als gemeentesecretaris, maar betrokken als strateeg met betrekking tot en inkoper van jeugdzorg gaat in op de vraag ‘komt het nog goed met de jeugdzorg?’.
Deskundigheid onder druk. Wat voor (nieuwe) soorten deskundigheid hebben gemeenten nodig om de maatschappelijke opgaven van nu en de toekomst het hoofd te bieden? Waar treden er mogelijke tekorten aan deskundigheid op? Wat zijn de oorzaken daarvan? En hoe zouden gemeenten hun deskundigheid beter kunnen organiseren? Deze vragen staan centraal in dit Working Paper (nr. 63) van Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Een overzicht van risico’s met betrekking tot deskundigheid in het hart van de overheid.
2025
Global Risks Report 2025. In het World Economic Forum Global Risks Report van dit jaar, gebaseerd op de jaarlijkse Global Risks Perception Survey (GRPS), is het antwoord bijzonder ontnuchterend. “Somber” is het overkoepelende adjectief dat de algemene stand van zaken beschrijft in de huidige, 2- en 10-jaars voorspellingsbereiken.
Sociale en Culturele Ontwikkelingen 2025 attendeert ons op de structurele ongelijkheid in ons land. De gevolgen van deze ongelijkheid zijn namelijk verstrekkend. Verregaande bezuiningen, zoals nu ingepland door de landelijke politiek, zorgt niet alleen voor minder welzijn, maar leidt ook tot minder participatie en meer wantrouwen: tussen mensen onderling en richting de overheid. Een rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau.
Staat van de rijksverantwoording 2024. In het kader van de verantwoording van het rijk publiceert de Algemene Rekenkamer haar bevindingen. Deze zijn zeer kritisch, soms zelfs alarmerend. Vanuit het perspectief van PRIMO Res publica blijkt dat het vak publiek risicomanagement, zijnde het ex ante zorgvuldig bestuderen en vervolgens hierop handelen inzake na te streven publieke waarden en doelen en mogelijke schades die zich hier kunnen voordoen, niet of nauwelijks een plek heeft binnen de rijksoverheid. De rijksoverheid heeft nota bene in 2003 de lagere overheden bestookt met stringente wetgeving inzake weerstandsparagrafen en introductie van risico-analyses en -verantwoordingen, maar blijft zelf (wederom) ernstig in gebreke.
Te heet onder onze voeten. Een ongezonde planeet is niet alleen een ecologisch probleem, maar ook een gezondheids- én een rechtvaardigheidsprobleem. Daarom pleit de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) in haar nieuwste advies ervoor om gezond samenleven binnen planetaire grenzen het uitgangspunt van beleid te maken. Planetaire gezondheid wordt nu nog vaak los gezien van onze eigen gezondheid, waardoor oplossingen buiten bereik blijven.
Nederland vraagt om daadkracht en realistische oplossingen. In deze notitie voor de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober 2025, gaat het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) vanuit sociaal-maatschappelijke kennis en expertise in op acht urgente maatschappelijke opgaven1 die vragen om politiek handelen. Het SCP roept politieke partijen op om deze opgaven te adresseren in hun verkiezingsprogramma’s, tijdens de komende verkiezingen en de regeerperiode die daarop volgt. Om vanuit een heldere visie keuzes te maken en deze duidelijk aan burgers te communiceren.
PRIMO Res Publica 